భర్తృహరేః శతక త్రిశతి - శృంగార శతకమ్
శంభుస్వయంభుహరయో హరిణేక్షణానాం
యేనాక్రియంత సతతం గృహకుంభదాసాః |
వాచామ్ అగోచరచరిత్రవిచిత్రితాయ
తస్మై నమో భగవతే మకరధ్వజాయ || 2.1 ||
స్మితేన భావేన చ లజ్జయా భియా
పరాణ్ముఖైరర్ధకటాక్షవీక్షణైః |
వచోభిరీర్ష్యాకలహేన లీలయా
సమస్తభావైః ఖలు బంధనం స్త్రియః || 2.2 ||
భ్రూచాతుర్యాత్కుష్చితాక్షాః కటాక్షాః
స్నిగ్ధా వాచో లజ్జితాంతాశ్చ హాసాః |
లీలామందం ప్రస్థితం చ స్థితం చ
స్త్రీణామ్ ఏతద్భూషణం చాయుధం చ || 2.3 ||
క్వచిత్సభ్రూభంగైః క్వచిదపి చ లజ్జాపరిగతైః
క్వచిద్భూరిత్రస్తైః క్వచిదపి చ లీలావిలలితైః |
కుమారీణామ్ ఏతైర్మదనసుభగైర్నేత్రవలితైః
స్ఫురన్నీలాబ్జానాం ప్రకరపరికీర్ణా ఇవ దిశః || 2.4 ||
వక్త్రం చంద్రవికాసి పంకజపరీహాసక్షమే లోచనే
వర్ణః స్వర్ణమ్ అపాకరిష్ణురలినీజిష్ణుః కచానాం చయః |
బక్షోజావిభకుంభవిభ్రమహరౌ గుర్వీ నితంబస్థలీ
వాచాం హారి చ మార్దవం యువతీషు స్వాభావికం మండనమ్ || 2.5 ||
స్మితకించిన్ముగ్ధం సరలతరలో దృష్టివిభవః
పరిస్పందో వాచామ్ అభినవవిలాసోక్తిసరసః |
గతానామ్ ఆరంభః కిసలయితలీలాపరికరః
స్పృశంత్యాస్తారుణ్యం కిమ్ ఇవ న హి రమ్యం మృగదృశః || 2.6 ||
ద్రష్టవ్యేషు కిమ్ ఉత్తమం మృగదృశః ప్రేమప్రసన్నం ముఖం
ఘ్రాతవేష్వపి కిం తద్‌ఆస్యపవనః శ్రవ్యేషు కిం తద్వచః |
కిం స్వాద్యేషు తద్‌ఓష్ఠపల్లవరసః స్పృశ్యేషు కిం తద్వపుర్ధ్యేయం
కిం నవయౌవనే సహృదయైః సర్వత్ర తద్విభ్రమాః || 2.7 ||
ఏతాశ్చలద్వలయసంహతిమేఖలోత్థఝంకార
నూపురపరాజితరాజహంస్యః |
కుర్వంతి కస్య న మనో వివశం తరుణ్యో
విత్రస్తముగ్ధహరిణీసదృశైః కటాక్షైః || 2.8 ||
కుంకుమపంకకలంకితదేహా
గౌరపయోధరకంపితహారా |
నూపురహంసరణత్పద్మా
కం న వశీకురుతే భువి రామా || 2.9 ||
నూనం హి తే కవివరా విపరీతవాచో
యే నిత్యమ్ ఆహురబలా ఇతి కామినీస్తాః |
యాభిర్విలోలితరతారకదృష్టిపాతైః
శక్రాదయోஉపి విజితాస్త్వబలాః కథం తాః || 2.10 ||
నూనమ్ ఆఙ్ఞాకరస్తస్యాః సుభ్రువో మకరధ్వజః |
యతస్తన్నేత్రసంచారసూచితేషు ప్రవర్తతే || 2.11 ||
కేశాః సంయమినః శ్రుతేరపి పరం పారం గతే లోచనే
అంతర్వక్త్రమ్ అపి స్వభావశుచిభీః కీర్ణం ద్విజానాం గణైః |
ముక్తానాం సతతాధివాసరుచిరౌ వక్షోజకుంభావిమావిత్థం
తన్వి వపుః ప్రశాంతమ్ అపి తేరాగం కరోత్యేవ నః || 2.12 ||
ముగ్ధే ధానుష్కతా కేయమ్ అపూర్వా త్వయి దృశ్యతే |
యయా విధ్యసి చేతాంసి గుణైరేవ న సాయకైః || 2.13 ||
సతి ప్రదీపే సత్యగ్నౌ సత్సు తారారవీందుషు |
వినా మే మృగశావాక్ష్యా తమోభూతమ్ ఇదం జగథ్ || 2.14 ||
ఉద్వృత్తః స్తనభార ఏష తరలే నేత్రే చలే భ్రూలతే
రాగాధిష్ఠితమ్ ఓష్ఠపల్లవమ్ ఇదం కుర్వంతు నామ వ్యథామ్ |
సౌభాగ్యాక్షరమాలికేవ లిఖితా పుష్పాయుధేన స్వయం
మధ్యస్థాపి కరోతి తాపమ్ అధికం రోఉమ్‌ఆవలిః కేన సా || 2.15 ||
ముఖేన చంద్రకాంతేన మహానీలైః శిరోరుహైః |
కరాభ్యాం పద్మరాగాభ్యాం రేజే రత్నమయీవ సా || 2.16 ||
గురుణా స్తనభారేణ ముఖచంద్రేణ భాస్వతా |
శనైశ్చరాభ్యాం పాదాభ్యాం రేజే గ్రహమయీవ సా || 2.17 ||
తస్యాః స్తనౌ యది ఘనౌ జఘనం చ హారి
వక్త్రం చ చారు తవ చిత్త కిమ్ ఆకులత్వమ్ |
పుణ్యం కురుష్వ యది తేషు తవాస్తి వాఞ్ఛా
పుణ్యైర్వినా న హి భవంతి సమీహితార్థాః || 2.18 ||
ఇమే తారుణ్యశ్రీనవపరిమలాః ప్రౌఢసురతప్రతాప
ప్రారంభాః స్మరవిజయదానప్రతిభువః |
చిరం చేతశ్చోరా అభినవవికారైకగురవో
విలాసవ్యాపారాః కిమ్ అపి విజయంతే మృగదృశామ్ || 2.19 ||
ప్రణయమధురాః ప్రేమోద్గారా రసాశ్రయతాం గతాః
ఫణితిమధురా ముగ్ధప్రాయాః ప్రకాశితసమ్మదాః |
ప్రకృతిసుభగా విస్రంభార్ద్రాః స్మరోదయదాయినీ
రహసి కిమ్ అపి స్వైరాలాపా హరంతి మృగీదృశామ్ || 2.20 ||
విశ్రమ్య విశ్రమ్య వనద్రుమాణాం
ఛాయాసు తన్వీ విచచార కాచిత్ |
స్తనోత్తరీయేణ కరోద్ధృతేన
నివారయంతీ శశినో మయూఖాన్ || 2.21 ||
అదర్శనే దర్శనమాత్రకామా
దృష్ట్వా పరిష్వంగసుఖైకలోలా |
ఆలింగితాయాం పునరాయతాక్ష్యామాశాస్మహే
విగ్రహయోరభేదమ్ || 2.22 ||
మాలతీ శిరసి జృంభణం ముఖే
చందనం వపుషి కుంకుమావిలమ్ |
వక్షసి ప్రియతమా మదాలసా
స్వర్గ ఏష పరిశిష్ట ఆగమః || 2.23 ||
ప్రాఙ్మామ్ ఏతి మనాగనాగతరసం జాతాభిలాషాం తతః
సవ్రీడం తదను శ్లథోద్యమమ్ అథ ప్రధ్వస్తధైర్యం పునః |
ప్రేమార్ద్రం స్పృహణీయనిర్భరరహః క్రీడాప్రగల్భం తతో
నిఃసంగాంగవికర్షణాధికసుఖరమ్యం కులస్త్రీరతమ్ || 2.24 ||
ఉరసి నిపతితానాం స్రస్తధమ్మిల్లకానాం
ముకులితనయనానాం కించిద్‌ఉన్మీలితానామ్ |
ఉపరి సురతఖేదస్విన్నగండస్థలానామధర
మధు వధూనాం భాగ్యవంతః పిబంతి || 2.25 ||
ఆమీలితనయనానాం యః
సురతరసోஉను సంవిదం భాతి |
మిథురైర్మిథోஉవధారితమవితథమ్
ఇదమ్ ఏవ కామనిర్బర్హణమ్ || 2.26 ||
ఇదమ్ అనుచితమ్ అక్రమశ్చ పుంసాం
యదిహ జరాస్వపి మన్మథా వికారాః |
తదపి చ న కృతం నితంబినీనాం
స్తనపతనావధి జీవితం రతం వా || 2.27 ||
రాజస్తృష్ణాంబురాశేర్న హి జగతి గతః కశ్చిదేవావసానం
కో వార్థోஉర్థైః ప్రభూతైః స్వవపుషి గలితే యౌవనే సానురాగే |
గచ్ఛామః సద్మ యావద్వికసితనయనేందీవరాలోకినీనామాక్రమ్యాక్రమ్య
రూపం ఝటితి న జరయా లుప్యతే ప్రేయసీనామ్ || 2.28 ||
రాగస్యాగారమ్ ఏకం నరకశతమహాదుఃఖసంప్రాప్తిహేతుర్మోహస్యోత్పత్తి
బీజం జలధరపటలం ఙ్ఞానతారాధిపస్య |
కందర్పస్యైకమిత్రం ప్రకటితవివిధస్పష్టదోషప్రబంధం
లోకేஉస్మిన్న హ్యర్థవ్రజకులభవనయౌవనాదన్యదస్తి || 2.29 ||
శృంగారద్రుమనీరదే ప్రసృమరక్రీడారసస్రోతసి
ప్రద్యుమ్నప్రియబాంధవే చతురవాఙ్ముక్తాఫలోదన్వతి |
తన్వీనేత్రచకోరపావనవిధౌ సౌభాగ్యలక్ష్మీనిధౌ
ధన్యః కోஉపి న విక్రియాం కలయతి ప్రాప్తే నవే యౌవనే || 2.30 ||
సంసారేஉస్మిన్నసారే కునృపతిభవనద్వారసేవాకలంకవ్యాసంగ
వ్యస్తధైర్యం కథమ్ అమలధియో మానసం సంవిదధ్యుః |
యద్యేతాః ప్రోద్యద్‌ఇందుద్యుతినిచయభృతో న స్యురంభోజనేత్రాః
ప్రేంఖత్కాంచీకలాపాః స్తనభరవినమన్మధ్యభాజస్తరుణ్యః || 2.31 ||
సిద్ధాధ్యాసితకందరే హరవృషస్కంధావరుగ్ణద్రుమే
గంగాధౌతశిలాతలే హిమవతః స్థానే స్థితే శ్రేయసి |
కః కుర్వీత శిరః ప్రణామమలినం మ్లానం మనస్వీ జనో
యద్విత్రస్తకురంగశావనయనా న స్యుః స్మరాస్త్రం స్త్రియః || 2.32 ||
సంసార తవ పర్యంతపదవీ న దవీయసీ |
అంతరా దుస్తరా న స్యుర్యది తే మదిరేక్షణామ్ || 2.33 ||
దిశ వనహరిణీభ్యో వంశకాండచ్ఛవీనాం
కవలమ్ ఉపలకోటిచ్ఛిన్నమూలం కుశానామ్ |
శకయువతికపోలాపాండుతాంబూలవల్లీదలమ్
అరుణనఖాగ్రైః పాటితం వా వధూభ్యః || 2.34 ||
అసారాః సర్వే తే విరతివిరసాః పాపవిషయా
జుగుప్స్యంతాం యద్వా నను సకలదోషాస్పదమ్ ఇతి |
తథాప్యేతద్భూమౌ నహి పరహితాత్పుణ్యమ్ అధికం
న చాస్మిన్సంసారే కువలయదృశో రమ్యమ్ అపరమ్ || 2.35 ||
ఏతత్కామఫలో లోకే యద్ద్వయోరేకచిత్తతా |
అన్యచిత్తకృతే కామే శవయోరివ సంగమః || 2.351 ||
మాత్సర్యమ్ ఉత్సార్య విచార్య కార్యమార్యాః
సమర్యాదమ్ ఇదం వదంతు |
సేవ్యా నితంబాః కిమ్ ఉ భూధరాణామత
స్మరస్మేరవిలాసినీనామ్ || 2.36 ||
సంసారే స్వప్నసారే పరిణతితరలే ద్వే గతీ పండితానాం
తత్త్వఙ్ఞానామృతాంభఃప్లవలలితధియాం యాతు కాలః కథంచిత్ |
నో చేన్ముగ్ధాంగనానాం స్తనజఘనఘనాభోగసంభోగినీనాం
స్థూలోపస్థస్థలీషు స్థగితకరతలస్పర్శలీలోద్యమానామ్ || 2.37 ||
ఆవాసః క్రియతాం గంగే పాపహారిణి వారిణి |
స్తనద్వయే తరుణ్యా వా మనోహారిణి హారిణి || 2.38 ||
కిమ్ ఇహ బహుభిరుక్తైర్యుక్తిశూన్యైః ప్రలాపైర్ద్వయమ్
ఇహ పురుషాణాం సర్వదా సేవనీయమ్ |
అభినవమదలీలాలాలసం సుందరీణాం
స్తనభరపరిఖిన్నం యౌవనం వా వనం వా || 2.39 ||
సత్యం జనా వచ్మి న పక్షపాతాల్
లోకేషు సప్తస్వపి తథ్యమ్ ఏతత్ |
నాన్యన్మనోహారి నితంబినీభ్యో
దుఃఖైకహేతుర్న చ కశ్చిదన్యః || 2.40 ||
కాంతేత్యుత్పలలోచనేతి విపులశ్రోణీభరేత్యున్నమత్పీనోత్తుంగ
పయోధరేతి సముఖాంభోజేతి సుభ్రూరితి |
దృష్ట్వా మాద్యతి మోదతేஉభిరమతే ప్రస్తౌతి విద్వానపి
ప్రత్యక్షాశుచిభస్త్రికాం స్త్రియమ్ అహో మోహస్య దుశ్చేష్టితమ్ || 2.41 ||
స్మృతా భవతి తాపాయ దృష్టా చోన్మాదకారిణీ |
స్పృష్టా భవతి మోహాయ సా నామ దయితా కథమ్ || 2.42 ||
తావదేవామృతమయీ యావల్లోచనగోచరా |
చక్షుష్పథాదతీతా తు విషాదప్యతిరిచ్యతే || 2.43 ||
నామృతం న విషం కించిదేతాం ముక్త్వా నితంబినీమ్ |
సైవామృతలతా రక్తా విరక్తా విషవల్లరీ || 2.44 ||
ఆవర్తః సంశయానామ్ అవినయభువనం పట్టణం సాహసానాం
దోషాణాం సన్నిధానం కపటశతమయం క్షేత్రమ్ అప్రత్యయానామ్ |
స్వర్గద్వారస్య విఘ్నో నరకపురముఖ సర్వమాయాకరండం
స్త్రీయంత్రం కేన సృష్టం విషమ్ అమృతమయం ప్రాణిలోకస్య పాశః || 2.45 ||
నో సత్యేన మృగాంక ఏష వదనీభూతో న చేందీవరద్వంద్వం
లోచనతాం గత న కనకైరప్యంగయష్టిః కృతా |
కింత్వేవం కవిభిః ప్రతారితమనాస్తత్త్వం విజానన్నపి
త్వఙ్మాంసాస్థిమయం వపుర్మృగదృశాం మందో జనః సేవతే || 2.46 ||
లీలావతీనాం సహజా విలాసాస్త
ఏవ మూఢస్య హృది స్ఫురంతి |
రాగో నలిన్యా హి నిసర్గసిద్ధస్తత్ర
భ్రమ్త్యేవ వృథా షడ్‌అంఘ్రిః || 2.47 ||
సంమోహయంతి మదయంతి విడంబయంతి
నిర్భర్త్స్యంతి రమయంతి విషాదయంతి |
ఏతాః ప్రవిశ్య సదయం హృదయం నరాణాం
కిం నామ వామనయనా న సమాచరంతి || 2.471 ||
యదేతత్పూర్ణేందుద్యుతిహరమ్ ఉదారాకృతి పరం
ముఖాబ్జం తన్వంగ్యాః కిల వసతి యత్రాధరమధు |
ఇదం తత్కిం పాకద్రుమఫలమ్ ఇదానీమ్ అతిరసవ్యతీతేஉస్మిన్
కాలే విషమ్ ఇవ భవిష్య్త్యసుఖదమ్ || 2.48 ||
ఉన్మీలత్త్రివలీతరంగనిలయా ప్రోత్తుంగపీనస్తనద్వంద్వేనోద్గత
చక్రవాకయుగలా వక్త్రాంబుజోద్భాసినీ |
కాంతాకారధరా నదీయమ్ అభితః క్రూరాత్ర నాపేక్షతే
సంసారార్ణవమజ్జనం యది తదా దూరేణ సంత్యజ్యతామ్ || 2.49 ||
జల్పంతి సార్ధమ్ అన్యేన పశ్యంత్యన్యం సవిభ్రమాః |
హృద్గతం చింతయంత్యన్యం ప్రియః కో నామ యోషితామ్ || 2.50 ||
మధు తిష్ఠతి వాచి యోషితాం హృది హాలాహలమ్ ఏవ కేవలమ్ |
అత‌ఏవ నిపీయతేஉధరో హృదయం ముష్టిభిరేవ తాడ్యతే || 2.51 ||
అపసర సఖే దూరాదస్మాత్కటాక్షవిషానలాత్
ప్రకృతివిషమాద్యోషిత్సర్పాద్విలాసఫణాభృతః |
ఇతరఫణినా దష్టః శక్యశ్చికిత్సితుమ్ ఔషధైశ్చతుర్
వనితాభోగిగ్రస్తం హి మంత్రిణః || 2.52 ||
విస్తారితం మకరకేతనధీవరేణ
స్త్రీసంఙ్ఞితం బడిశమ్ అత్ర భవాంబురాశౌ |
యేనాచిరాత్తద్‌అధరామిషలోలమర్త్య
మత్స్యాన్వికృష్య విపచత్యనురాగవహ్నౌ || 2.53 ||
కామినీకాయకాంతారే కుచపర్వతదుర్గమే |
మా సంచర మనః పాంథ తత్రాస్తే స్మరతస్కరః || 2.54 ||
వ్యాదీర్ఘేణ చలేన వక్త్రగతినా తేజస్వినా భోగినా
నీలాబ్జద్యుతినాహినా పరమ్ అహం దృష్టో న తచ్చక్షుషా |
దృష్టే సంతి చికిత్సకా దిశి దిశి ప్రాయేణ దర్మార్థినో
ముగ్ధాక్ష్క్షణవీక్షితస్య న హి మే వైద్యో న చాప్యౌషధమ్ || 2.55 ||
ఇహ హి మధురగీతం నృత్యమ్ ఏతద్రసోஉయం
స్ఫురతి పరిమలోஉసౌ స్పర్శ ఏష స్తనానామ్ |
ఇతి హతపరమార్థైరింద్రియైర్భ్రామ్యమాణః
స్వహితకరణధూర్తైః పంచభిర్వంచితోஉస్మి || 2.56 ||
న గమ్యో మంత్రాణాం న చ భవతి భైషజ్యవిషయో
న చాపి ప్రధ్వంసం వ్రజతి వివిధైః శాంతికశతైః |
భ్రమావేశాదంగే కమ్ అపి విదధద్భంగమ్ అసకృత్
స్మరాపస్మారోஉయం భ్రమయతి దృశం ఘూర్ణయతి చ || 2.57 ||
జాత్య్‌అంధాయ చ దుర్ముఖాయ చ జరాజీర్ణా ఖిలాంగాయ చ
గ్రామీణాయ చ దుష్కులాయ చ గలత్కుష్ఠాభిభూతాయ చ |
యచ్ఛంతీషు మనోహరం నిజవపులక్ష్మీలవశ్రద్ధయా
పణ్యస్త్రీషు వివేకకల్పలతికాశస్త్రీషు రాజ్యేత కః || 2.58 ||
వేశ్యాసౌ మదనజ్వాలా
రూపేஉంధనవివర్ధితా |
కామిభిర్యత్ర హూయంతే
యౌవనాని ధనాని చ || 2.59 ||
కశ్చుంబతి కులపురుషో వేశ్యాధరపల్లవం మనోఙ్ఞమ్ అపి |
చారభటచోరచేటకనటవిటనిష్ఠీవనశరావమ్ || 2.60 ||
ధన్యాస్త ఏవ ధవలాయతలోచనానాం
తారుణ్యదర్పఘనపీనపయోధరాణామ్ |
క్షామోదరోపరి లసత్త్రివలీలతానాం
దృష్ట్వాకృతిం వికృతిమ్ ఏతి మనో న యేషామ్ || 2.61 ||
బాలే లీలాముకులితమ్ అమీ మంథరా దృష్టిపాతాః
కిం క్షిప్యంతే విరమవిరమ వ్యర్థ ఏష శ్రమస్తే |
సంప్రత్యన్యే వయమ్ ఉపరతం బాల్యమ్ ఆస్థా వనాంతే
క్షీణో మోహస్తృణమ్ ఇవ జగజ్జాలమ్ ఆలోకయామః || 2.62 ||
ఇయం బాలా మాం ప్రత్యనవరతమ్ ఇందీవరదలప్రభా
చీరం చక్షుః క్షిపతి కిమ్ అభిప్రేతమ్ అనయా |
గతో మోహోஉస్మాకం స్మరశబరబాణవ్యతికరజ్వర
జ్వాలా శాంతా తదపి న వరాకీ విరమతి || 2.63 ||
కిం కందర్ప కరం కదర్థయసి రే కోదండటంకారితం
రే రే కోకిల కోఉమ్‌అలం కలరవం కిం వా వృథా జల్పసి |
ముగ్ధే స్నిగ్ధవిదగ్ధచారుమధురైర్లోలైః కటాక్షైరలం
చేతశ్చుంబితచంద్రచూడచరణధ్యానామృతం వర్తతే || 2.64 ||
విరహేஉపి సంగమః ఖలు
పరస్పరం సంగతం మనో యేషామ్ |
హృదయమ్ అపి విఘట్టితం చేత్
సంగీ విరహం విశేషయతి || 2.65 ||
కిం గతేన యది సా న జీవతి
ప్రాణితి ప్రియతమా తథాపి కిమ్ |
ఇత్యుదీక్ష్య నవమేఘమాలికాం
న ప్రయాతి పథికః స్వమందిరమ్ || 2.66 ||
విరమత బుధా యోషిత్సంగాత్సుఖాత్క్షణభంగురాత్
కురుత కరుణామైత్రీప్రఙ్ఞావధూజనసంగమమ్ |
న ఖలు నరకే హారాక్రాంతం ఘనస్తనమండలం
శరణమ్ అథవా శ్రోణీబింబం రణన్మణిమేఖలమ్ || 2.67 ||
యదా యోగాభ్యాసవ్యసనకృశయోరాత్మమనసోరవిచ్ఛిన్నా
మైత్రీ స్ఫురతి కృతినస్తస్య కిమ్ ఉ తైః |
ప్రియాణామ్ ఆలాపైరధరమధుభిర్వక్త్రవిధుభిః
సనిశ్వాసామోదైః సకుచకలశాశ్లేషసురతైః || 2.68 ||
యదాసీదఙ్ఞానం స్మరతిమిరసంచారజనితం
తదా దృష్టనారీమయమ్ ఇదమ్ అశేషం జగదితి |
ఇదానీమ్ అస్మాకం పటుతరవివేకాంజనజుషాం
సమీభూతా దృష్టిస్త్రిభువనమ్ అపి బ్రహ్మ మనుతే || 2.69 ||
తావదేవ కృతినామ్ అపి స్ఫురత్యేష
నిర్మలవివేకదీపకః |
యావదేవ న కురంగచక్షుషాం
తాడ్యతే చటులలోచనాంచలైః || 2.70 ||
వచసి భవతి సంగత్యాగమ్ ఉద్దిశ్య వార్తా
శ్రుతిముఖరముఖానాం కేవలం పండితానామ్ |
జఘనమ్ అరుణరత్నగ్రంథికాంచీకలాపం
కువలయనయనానాం కో విహాతుం సమర్థః || 2.71 ||
స్వపరప్రతారకోஉసౌ
నిందతి యోஉలీకపండితో యువతీః |
యస్మాత్తపసోஉపి ఫలం
స్వర్గః స్వర్గేஉపి చాప్సరసః || 2.72 ||
మత్తేభకుంభదలనే భువి సంతి ధీరాః
కేచిత్ప్రచండమృగరాజవధేஉపి దక్షాః |
కింతు బ్రవీమి బలినాం పురతః ప్రసహ్య
కందర్పదర్పదలనే విరలా మనుష్యాః || 2.73 ||
సన్మార్గే తావదాస్తే ప్రభవతి చ నరస్తావదేవేంద్రియాణాం
లజ్జాం తావద్విధత్తే వినయమ్ అపి సమాలంబతే తావదేవ |
భ్రూచాపాకృష్టముక్తాః శ్రవణపథగతా నీలపక్ష్మాణ ఏతే
యావల్లీలావతీనాం హృది న ధృతిముషో దృష్టిబాణాః పతంతి || 2.74 ||
ఉన్మత్తప్రేమసంరంభాద్
ఆరభంతే యద్‌అంగనాః |
తత్ర ప్రత్యూహమ్ ఆధాతుం
బ్రహ్మాపి ఖలు కాతరః || 2.75 ||
తావన్మహత్త్వం పాండిత్యం
కులీనత్వం వివేకితా |
యావజ్జ్వలతి నాంగేషు
హతః పంచేషుపావకః || 2.76 ||
శాస్త్రఙ్ఞోஉపి ప్రగుణితనయోஉత్యాంతబాధాపి బాఢం
సంసారేஉస్మిన్భవతి విరలో భాజనం సద్గతీనామ్ |
యేనైతస్మిన్నిరయనగరద్వారమ్ ఉద్ఘాటయంతీ
వామాక్షీణాం భవతి కుటిలా భ్రూలతా కుంచికేవ || 2.77 ||
కృశః కాణః ఖంజః శ్రవణరహితః పుచ్ఛవికలో
వ్రణీ పూయక్లిన్నః కృమికులశతైరావృతతనుః |
క్షుధా క్షామో జీర్ణః పిఠరకకపాలార్పితగలః
శునీమ్ అన్వేతి శ్వా హతమ్ అపి చ హంత్యేవ మదనః || 2.78 ||
స్త్రీముద్రాం కుసుమాయుధస్య జయినీం సర్వార్థసంపత్కరీం
యే మూఢాః ప్రవిహాయ యాంతి కుధియో మిథ్యాఫలాన్వేషిణః |
తే తేనైవ నిహత్య నిర్దయతరం నగ్నీకృతా ముండితాః
కేచిత్పంచశిఖీకృతాశ్చ జటిలాః కాపాలికాశ్చాపరే || 2.79 ||
విశ్వామిత్రపరాశరప్రభృతయో వాతాంబుపర్ణాశనాస్తేஉపి
స్త్రీముఖపంకజం సులలితం దృష్ట్వైవ మోహం గతాః |
శాల్యన్నం సఘృతం పయోదధియుతం యే భుంజతే మానవాస్తేషామ్
ఇంద్రియనిగ్రహో యది భవేద్వింధ్యః ప్లవేత్సాగరే || 2.80 ||
పరిమలభృతో వాతాః శాఖా నవాంకురకోటయో
మధురవిధురోత్కంఠాభాజః ప్రియా పికపక్షిణామ్ |
విరలవిరసస్వేదోద్గారా వధూవదనేందవః
ప్రసరతి మధౌ ధాత్ర్యాం జాతో న కస్య గుణోదయః || 2.81 ||
మధురయం మధురైరపి కోకిలా
కలరవైర్మలయస్య చ వాయుభిః |
విరహిణః ప్రహిణస్తి శరీరిణో
విపది హంత సుధాపి విషాయతే || 2.82 ||
ఆవాసః కిలకించితస్య దయితాపార్శ్వే విలాసాలసాః
కర్ణే కోకిలకామినీకలరవః స్మేరో లతామండపః |
గోష్ఠీ సత్కవిభిః సమం కతిపయైర్ముగ్ధాః సుధాంశోః కరాః
కేషాంచిత్సుఖయంతి చాత్ర హృదయం చైత్రే విచిత్రాః క్షపాః || 2.83 ||
పాంథ స్త్రీవిరహానలాహుతికలామ్ ఆతన్వతీ మంజరీమాకందేషు
పికాంగనాభిరధునా సోత్కంఠమ్ ఆలోక్యతే |
అప్యేతే నవపాటలాపరిమలప్రాగ్భారపాటచ్చరా
వాంతిక్లాంతివితానతానవకృతః శ్రీఖండశైలానిలాః || 2.84 ||
ప్రథితః ప్రణయవతీనాం
తావత్పదమ్ ఆతనోతు హృది మానః |
భవతి న యావచ్చందనతరు
సురభిర్మలయపవమానః || 2.85 ||
సహకారకుసుమకేసరనికర
భరామోదమూర్చ్ఛితదిగ్‌అంతే |
మధురమధురవిధురమధుపే
మధౌ భవేత్కస్య నోత్కంఠా || 2.86 ||
అచ్ఛాచ్ఛచందనరసార్ద్రతరా మృగాక్ష్యో
ధారాగృహాణి కుసుమాని చ కోఉమ్‌ఉదీ చ |
మందో మరుత్సుమనసః శుచి హర్మ్యపృష్ఠం
గ్రీష్మే మదం చ మదనం చ వివర్ధయంతి || 2.87 ||
స్రజో హృద్యామోదా వ్యజనపవనశ్చంద్రకిరణాః
పరాగః కాసారో మలయజరజః శీధు విశదమ్ |
శుచిః సౌధోత్సంగః ప్రతను వసనం పంకజదృశో
నిదాఘర్తావేతద్విలసతి లభంతే సుకృతినః || 2.88 ||
సుధాశుభ్రం ధామ స్ఫురద్‌అమలరశ్మిః శశధరః
ప్రియావక్త్రాంభోజం మలయజరజశ్చాతిసురభిః |
స్రజో హృద్యామోదాస్తదిదమ్ అఖిలం రాగిణి జనే
కరోత్యంతః క్షోభం న తు విషయసంసర్గవిముఖే || 2.89 ||
తరుణీవేషోద్దీపితకామా
వికసజ్జాతీపుష్పసుగంధిః |
ఉన్నతపీనపయోధరభారా
ప్రావృట్తనుతే కస్య న హర్షమ్ || 2.90 ||
వియద్‌ఉపచితమేఘం భూమయః కందలిన్యో
నవకుటజకదంబామోదినో గంధవాహాః |
శిఖికులకలకేకారావరమ్యా వనాంతాః
సుఖినమ్ అసుఖినం వా సర్వమ్ ఉత్కంఠయంతి || 2.91 ||
ఉపరి ఘనం ఘనపటలం
తిర్యగ్గిరయోஉపి నర్తితమయూరాః |
క్షితిరపి కందలధవలా
దృష్టిం పథికః క్వ పాతయతి || 2.92 ||
ఇతో విద్యుద్వల్లీవిలసితమ్ ఇతః కేతకితరోః
స్ఫురన్గంధః ప్రోద్యజ్జలదనినదస్ఫూర్జితమ్ ఇతః |
ఇతః కేకిక్రీడాకలకలరవః పక్ష్మలదృశాం
కథం యాస్యంత్యేతే విరహదివసాః సంభృతరసాః || 2.93 ||
అసూచిసంచారే తమసి నభసి ప్రౌఢజలదధ్వని
ప్రాఙ్ఞంమన్యే పతతి పృషతానాం చ నిచయే |
ఇదం సౌదామిన్యాః కనకకమనీయం విలసితం
ముదం చ మ్లానిం చ ప్రథయతి పథి స్వైరసుదృశామ్ || 2.94 ||
ఆసారేణ న హర్మ్యతః ప్రియతమైర్యాతుం బహిః శక్యతే
శీతోత్కంపనిమిత్తమ్ ఆయతదృశా గాఢం సమాలింగ్యతే |
జాతాః శీకరశీతలాశ్చ మరుతోరత్యంతఖేదచ్ఛిదో
ధన్యానాం బత దుర్దినం సుదినతాం యాతి ప్రియాసంగమే || 2.95 ||
అర్ధం సుప్త్వా నిశాయాః సరభససురతాయాససన్నశ్లథాంగప్రోద్భూతాసహ్య
తృష్ణో మధుమదనిరతో హర్మ్యపృష్ఠే వివిక్తే |
సంభోగక్లాంతకాంతాశిథిలభుజలతావర్జితం కర్కరీతో
జ్యోత్స్నాభిన్నాచ్ఛధారం పిబతి న సలిలం శారదం మందపుణ్యః || 2.96 ||
హేమంతే దధిదుగ్ధసర్పిరశనా మాంజిష్ఠవాసోభృతః
కాశ్మీరద్రవసాంద్రదిగ్ధవపుషశ్ఛిన్నా విచిత్రై రతైః |
వృత్తోరుస్తనకామినోజనకృతాశ్లేషా గృహాభ్యంతరే
తాంబూలీదలపూగపూరితముఖా ధన్యాః సుఖం శేరతే || 2.97 ||
ప్రదుయత్ప్రౌఢప్రియంగుద్యుతిభృతి వికసత్కుందమాద్యద్ద్విరేఫే
కాలే ప్రాలేయవాతప్రచలవిలసితోదారమందారధామ్ని |
యేషాం నో కంఠలగ్నా క్షణమ్ అపి తుహినక్షోదదక్షా మృగాక్షీ
తేసామ్ ఆయామయామా యమసదనసమా యామినీ యాతి యూనామ్ || 2.98 ||
చుంబంతో గండభిత్తీరలకవతి ముఖే సీత్కృతాన్యాదధానా
వక్షఃసూత్కంచుకేషు స్తనభరపులకోద్భేదమ్ ఆపాదయంతః |
ఊరూనాకంపయంతః పృథుజఘనతటాత్స్రంసయంతోஉంశుకాని
వ్యక్తం కాంతాజనానాం విటచరితభృతః శైశిరా వాంతి వాతాః || 2.99 ||
కేశానాకులయందృశో ముకులయన్వాసో బలాదాక్షిపన్నాతన్వన్
పులకోద్గమం ప్రకటయన్నావేగకంపం శనైః |
బారం బారమ్ ఉదారసీత్కృతకృతో దంతచ్ఛదాన్పీడయన్
ప్రాయః శైశిర ఏష సంప్రతి మరుత్కాంతాసు కాంతాయతే || 2.100 ||
యద్యస్య నాస్తి రుచిరం తస్మింస్తస్య స్పృహా మనోఙ్ఞేஉపి |
రమణీయేஉపి సుధాంశౌ న మనఃకామః సరోజిన్యాః || 2.101 ||
వైరాగ్యే సంచరత్యేకో నీతౌ భ్రమతి చాపరః |
శృంగారే రమతే కశ్చిద్భువి భేదాః పరస్పరమ్ || 2.102 ||
ఇతి శుభం భూయాత్ |
శృంగారశతకమ్
భర్తృహరేః
శంభుస్వయంభుహరయో హరిణేక్షణానాం
యేనాక్రియంత సతతం గృహకుంభదాసాః |
వాచామ్ అగోచరచరిత్రవిచిత్రితాయ
తస్మై నమో భగవతే మకరధ్వజాయ || 2.1 ||
స్మితేన భావేన చ లజ్జయా భియా
పరాణ్ముఖైరర్ధకటాక్షవీక్షణైః |
వచోభిరీర్ష్యాకలహేన లీలయా
సమస్తభావైః ఖలు బంధనం స్త్రియః || 2.2 ||
భ్రూచాతుర్యాత్కుష్చితాక్షాః కటాక్షాః
స్నిగ్ధా వాచో లజ్జితాంతాశ్చ హాసాః |
లీలామందం ప్రస్థితం చ స్థితం చ
స్త్రీణామ్ ఏతద్భూషణం చాయుధం చ || 2.3 ||
క్వచిత్సభ్రూభంగైః క్వచిదపి చ లజ్జాపరిగతైః
క్వచిద్భూరిత్రస్తైః క్వచిదపి చ లీలావిలలితైః |
కుమారీణామ్ ఏతైర్మదనసుభగైర్నేత్రవలితైః
స్ఫురన్నీలాబ్జానాం ప్రకరపరికీర్ణా ఇవ దిశః || 2.4 ||
వక్త్రం చంద్రవికాసి పంకజపరీహాసక్షమే లోచనే
వర్ణః స్వర్ణమ్ అపాకరిష్ణురలినీజిష్ణుః కచానాం చయః |
బక్షోజావిభకుంభవిభ్రమహరౌ గుర్వీ నితంబస్థలీ
వాచాం హారి చ మార్దవం యువతీషు స్వాభావికం మండనమ్ || 2.5 ||
స్మితకించిన్ముగ్ధం సరలతరలో దృష్టివిభవః
పరిస్పందో వాచామ్ అభినవవిలాసోక్తిసరసః |
గతానామ్ ఆరంభః కిసలయితలీలాపరికరః
స్పృశంత్యాస్తారుణ్యం కిమ్ ఇవ న హి రమ్యం మృగదృశః || 2.6 ||
ద్రష్టవ్యేషు కిమ్ ఉత్తమం మృగదృశః ప్రేమప్రసన్నం ముఖం
ఘ్రాతవేష్వపి కిం తద్‌ఆస్యపవనః శ్రవ్యేషు కిం తద్వచః |
కిం స్వాద్యేషు తద్‌ఓష్ఠపల్లవరసః స్పృశ్యేషు కిం తద్వపుర్ధ్యేయం
కిం నవయౌవనే సహృదయైః సర్వత్ర తద్విభ్రమాః || 2.7 ||
ఏతాశ్చలద్వలయసంహతిమేఖలోత్థఝంకార
నూపురపరాజితరాజహంస్యః |
కుర్వంతి కస్య న మనో వివశం తరుణ్యో
విత్రస్తముగ్ధహరిణీసదృశైః కటాక్షైః || 2.8 ||
కుంకుమపంకకలంకితదేహా
గౌరపయోధరకంపితహారా |
నూపురహంసరణత్పద్మా
కం న వశీకురుతే భువి రామా || 2.9 ||
నూనం హి తే కవివరా విపరీతవాచో
యే నిత్యమ్ ఆహురబలా ఇతి కామినీస్తాః |
యాభిర్విలోలితరతారకదృష్టిపాతైః
శక్రాదయోஉపి విజితాస్త్వబలాః కథం తాః || 2.10 ||
నూనమ్ ఆఙ్ఞాకరస్తస్యాః సుభ్రువో మకరధ్వజః |
యతస్తన్నేత్రసంచారసూచితేషు ప్రవర్తతే || 2.11 ||
కేశాః సంయమినః శ్రుతేరపి పరం పారం గతే లోచనే
అంతర్వక్త్రమ్ అపి స్వభావశుచిభీః కీర్ణం ద్విజానాం గణైః |
ముక్తానాం సతతాధివాసరుచిరౌ వక్షోజకుంభావిమావిత్థం
తన్వి వపుః ప్రశాంతమ్ అపి తేరాగం కరోత్యేవ నః || 2.12 ||
ముగ్ధే ధానుష్కతా కేయమ్ అపూర్వా త్వయి దృశ్యతే |
యయా విధ్యసి చేతాంసి గుణైరేవ న సాయకైః || 2.13 ||
సతి ప్రదీపే సత్యగ్నౌ సత్సు తారారవీందుషు |
వినా మే మృగశావాక్ష్యా తమోభూతమ్ ఇదం జగథ్ || 2.14 ||
ఉద్వృత్తః స్తనభార ఏష తరలే నేత్రే చలే భ్రూలతే
రాగాధిష్ఠితమ్ ఓష్ఠపల్లవమ్ ఇదం కుర్వంతు నామ వ్యథామ్ |
సౌభాగ్యాక్షరమాలికేవ లిఖితా పుష్పాయుధేన స్వయం
మధ్యస్థాపి కరోతి తాపమ్ అధికం రోఉమ్‌ఆవలిః కేన సా || 2.15 ||
ముఖేన చంద్రకాంతేన మహానీలైః శిరోరుహైః |
కరాభ్యాం పద్మరాగాభ్యాం రేజే రత్నమయీవ సా || 2.16 ||
గురుణా స్తనభారేణ ముఖచంద్రేణ భాస్వతా |
శనైశ్చరాభ్యాం పాదాభ్యాం రేజే గ్రహమయీవ సా || 2.17 ||
తస్యాః స్తనౌ యది ఘనౌ జఘనం చ హారి
వక్త్రం చ చారు తవ చిత్త కిమ్ ఆకులత్వమ్ |
పుణ్యం కురుష్వ యది తేషు తవాస్తి వాఞ్ఛా
పుణ్యైర్వినా న హి భవంతి సమీహితార్థాః || 2.18 ||
ఇమే తారుణ్యశ్రీనవపరిమలాః ప్రౌఢసురతప్రతాప
ప్రారంభాః స్మరవిజయదానప్రతిభువః |
చిరం చేతశ్చోరా అభినవవికారైకగురవో
విలాసవ్యాపారాః కిమ్ అపి విజయంతే మృగదృశామ్ || 2.19 ||
ప్రణయమధురాః ప్రేమోద్గారా రసాశ్రయతాం గతాః
ఫణితిమధురా ముగ్ధప్రాయాః ప్రకాశితసమ్మదాః |
ప్రకృతిసుభగా విస్రంభార్ద్రాః స్మరోదయదాయినీ
రహసి కిమ్ అపి స్వైరాలాపా హరంతి మృగీదృశామ్ || 2.20 ||
విశ్రమ్య విశ్రమ్య వనద్రుమాణాం
ఛాయాసు తన్వీ విచచార కాచిత్ |
స్తనోత్తరీయేణ కరోద్ధృతేన
నివారయంతీ శశినో మయూఖాన్ || 2.21 ||
అదర్శనే దర్శనమాత్రకామా
దృష్ట్వా పరిష్వంగసుఖైకలోలా |
ఆలింగితాయాం పునరాయతాక్ష్యామాశాస్మహే
విగ్రహయోరభేదమ్ || 2.22 ||
మాలతీ శిరసి జృంభణం ముఖే
చందనం వపుషి కుంకుమావిలమ్ |
వక్షసి ప్రియతమా మదాలసా
స్వర్గ ఏష పరిశిష్ట ఆగమః || 2.23 ||
ప్రాఙ్మామ్ ఏతి మనాగనాగతరసం జాతాభిలాషాం తతః
సవ్రీడం తదను శ్లథోద్యమమ్ అథ ప్రధ్వస్తధైర్యం పునః |
ప్రేమార్ద్రం స్పృహణీయనిర్భరరహః క్రీడాప్రగల్భం తతో
నిఃసంగాంగవికర్షణాధికసుఖరమ్యం కులస్త్రీరతమ్ || 2.24 ||
ఉరసి నిపతితానాం స్రస్తధమ్మిల్లకానాం
ముకులితనయనానాం కించిద్‌ఉన్మీలితానామ్ |
ఉపరి సురతఖేదస్విన్నగండస్థలానామధర
మధు వధూనాం భాగ్యవంతః పిబంతి || 2.25 ||
ఆమీలితనయనానాం యః
సురతరసోஉను సంవిదం భాతి |
మిథురైర్మిథోஉవధారితమవితథమ్
ఇదమ్ ఏవ కామనిర్బర్హణమ్ || 2.26 ||
ఇదమ్ అనుచితమ్ అక్రమశ్చ పుంసాం
యదిహ జరాస్వపి మన్మథా వికారాః |
తదపి చ న కృతం నితంబినీనాం
స్తనపతనావధి జీవితం రతం వా || 2.27 ||
రాజస్తృష్ణాంబురాశేర్న హి జగతి గతః కశ్చిదేవావసానం
కో వార్థోஉర్థైః ప్రభూతైః స్వవపుషి గలితే యౌవనే సానురాగే |
గచ్ఛామః సద్మ యావద్వికసితనయనేందీవరాలోకినీనామాక్రమ్యాక్రమ్య
రూపం ఝటితి న జరయా లుప్యతే ప్రేయసీనామ్ || 2.28 ||
రాగస్యాగారమ్ ఏకం నరకశతమహాదుఃఖసంప్రాప్తిహేతుర్మోహస్యోత్పత్తి
బీజం జలధరపటలం ఙ్ఞానతారాధిపస్య |
కందర్పస్యైకమిత్రం ప్రకటితవివిధస్పష్టదోషప్రబంధం
లోకేஉస్మిన్న హ్యర్థవ్రజకులభవనయౌవనాదన్యదస్తి || 2.29 ||
శృంగారద్రుమనీరదే ప్రసృమరక్రీడారసస్రోతసి
ప్రద్యుమ్నప్రియబాంధవే చతురవాఙ్ముక్తాఫలోదన్వతి |
తన్వీనేత్రచకోరపావనవిధౌ సౌభాగ్యలక్ష్మీనిధౌ
ధన్యః కోஉపి న విక్రియాం కలయతి ప్రాప్తే నవే యౌవనే || 2.30 ||
సంసారేஉస్మిన్నసారే కునృపతిభవనద్వారసేవాకలంకవ్యాసంగ
వ్యస్తధైర్యం కథమ్ అమలధియో మానసం సంవిదధ్యుః |
యద్యేతాః ప్రోద్యద్‌ఇందుద్యుతినిచయభృతో న స్యురంభోజనేత్రాః
ప్రేంఖత్కాంచీకలాపాః స్తనభరవినమన్మధ్యభాజస్తరుణ్యః || 2.31 ||
సిద్ధాధ్యాసితకందరే హరవృషస్కంధావరుగ్ణద్రుమే
గంగాధౌతశిలాతలే హిమవతః స్థానే స్థితే శ్రేయసి |
కః కుర్వీత శిరః ప్రణామమలినం మ్లానం మనస్వీ జనో
యద్విత్రస్తకురంగశావనయనా న స్యుః స్మరాస్త్రం స్త్రియః || 2.32 ||
సంసార తవ పర్యంతపదవీ న దవీయసీ |
అంతరా దుస్తరా న స్యుర్యది తే మదిరేక్షణామ్ || 2.33 ||
దిశ వనహరిణీభ్యో వంశకాండచ్ఛవీనాం
కవలమ్ ఉపలకోటిచ్ఛిన్నమూలం కుశానామ్ |
శకయువతికపోలాపాండుతాంబూలవల్లీదలమ్
అరుణనఖాగ్రైః పాటితం వా వధూభ్యః || 2.34 ||
అసారాః సర్వే తే విరతివిరసాః పాపవిషయా
జుగుప్స్యంతాం యద్వా నను సకలదోషాస్పదమ్ ఇతి |
తథాప్యేతద్భూమౌ నహి పరహితాత్పుణ్యమ్ అధికం
న చాస్మిన్సంసారే కువలయదృశో రమ్యమ్ అపరమ్ || 2.35 ||
ఏతత్కామఫలో లోకే యద్ద్వయోరేకచిత్తతా |
అన్యచిత్తకృతే కామే శవయోరివ సంగమః || 2.351 ||
మాత్సర్యమ్ ఉత్సార్య విచార్య కార్యమార్యాః
సమర్యాదమ్ ఇదం వదంతు |
సేవ్యా నితంబాః కిమ్ ఉ భూధరాణామత
స్మరస్మేరవిలాసినీనామ్ || 2.36 ||
సంసారే స్వప్నసారే పరిణతితరలే ద్వే గతీ పండితానాం
తత్త్వఙ్ఞానామృతాంభఃప్లవలలితధియాం యాతు కాలః కథంచిత్ |
నో చేన్ముగ్ధాంగనానాం స్తనజఘనఘనాభోగసంభోగినీనాం
స్థూలోపస్థస్థలీషు స్థగితకరతలస్పర్శలీలోద్యమానామ్ || 2.37 ||
ఆవాసః క్రియతాం గంగే పాపహారిణి వారిణి |
స్తనద్వయే తరుణ్యా వా మనోహారిణి హారిణి || 2.38 ||
కిమ్ ఇహ బహుభిరుక్తైర్యుక్తిశూన్యైః ప్రలాపైర్ద్వయమ్
ఇహ పురుషాణాం సర్వదా సేవనీయమ్ |
అభినవమదలీలాలాలసం సుందరీణాం
స్తనభరపరిఖిన్నం యౌవనం వా వనం వా || 2.39 ||
సత్యం జనా వచ్మి న పక్షపాతాల్
లోకేషు సప్తస్వపి తథ్యమ్ ఏతత్ |
నాన్యన్మనోహారి నితంబినీభ్యో
దుఃఖైకహేతుర్న చ కశ్చిదన్యః || 2.40 ||
కాంతేత్యుత్పలలోచనేతి విపులశ్రోణీభరేత్యున్నమత్పీనోత్తుంగ
పయోధరేతి సముఖాంభోజేతి సుభ్రూరితి |
దృష్ట్వా మాద్యతి మోదతేஉభిరమతే ప్రస్తౌతి విద్వానపి
ప్రత్యక్షాశుచిభస్త్రికాం స్త్రియమ్ అహో మోహస్య దుశ్చేష్టితమ్ || 2.41 ||
స్మృతా భవతి తాపాయ దృష్టా చోన్మాదకారిణీ |
స్పృష్టా భవతి మోహాయ సా నామ దయితా కథమ్ || 2.42 ||
తావదేవామృతమయీ యావల్లోచనగోచరా |
చక్షుష్పథాదతీతా తు విషాదప్యతిరిచ్యతే || 2.43 ||
నామృతం న విషం కించిదేతాం ముక్త్వా నితంబినీమ్ |
సైవామృతలతా రక్తా విరక్తా విషవల్లరీ || 2.44 ||
ఆవర్తః సంశయానామ్ అవినయభువనం పట్టణం సాహసానాం
దోషాణాం సన్నిధానం కపటశతమయం క్షేత్రమ్ అప్రత్యయానామ్ |
స్వర్గద్వారస్య విఘ్నో నరకపురముఖ సర్వమాయాకరండం
స్త్రీయంత్రం కేన సృష్టం విషమ్ అమృతమయం ప్రాణిలోకస్య పాశః || 2.45 ||
నో సత్యేన మృగాంక ఏష వదనీభూతో న చేందీవరద్వంద్వం
లోచనతాం గత న కనకైరప్యంగయష్టిః కృతా |
కింత్వేవం కవిభిః ప్రతారితమనాస్తత్త్వం విజానన్నపి
త్వఙ్మాంసాస్థిమయం వపుర్మృగదృశాం మందో జనః సేవతే || 2.46 ||
లీలావతీనాం సహజా విలాసాస్త
ఏవ మూఢస్య హృది స్ఫురంతి |
రాగో నలిన్యా హి నిసర్గసిద్ధస్తత్ర
భ్రమ్త్యేవ వృథా షడ్‌అంఘ్రిః || 2.47 ||
సంమోహయంతి మదయంతి విడంబయంతి
నిర్భర్త్స్యంతి రమయంతి విషాదయంతి |
ఏతాః ప్రవిశ్య సదయం హృదయం నరాణాం
కిం నామ వామనయనా న సమాచరంతి || 2.471 ||
యదేతత్పూర్ణేందుద్యుతిహరమ్ ఉదారాకృతి పరం
ముఖాబ్జం తన్వంగ్యాః కిల వసతి యత్రాధరమధు |
ఇదం తత్కిం పాకద్రుమఫలమ్ ఇదానీమ్ అతిరసవ్యతీతేஉస్మిన్
కాలే విషమ్ ఇవ భవిష్య్త్యసుఖదమ్ || 2.48 ||
ఉన్మీలత్త్రివలీతరంగనిలయా ప్రోత్తుంగపీనస్తనద్వంద్వేనోద్గత
చక్రవాకయుగలా వక్త్రాంబుజోద్భాసినీ |
కాంతాకారధరా నదీయమ్ అభితః క్రూరాత్ర నాపేక్షతే
సంసారార్ణవమజ్జనం యది తదా దూరేణ సంత్యజ్యతామ్ || 2.49 ||
జల్పంతి సార్ధమ్ అన్యేన పశ్యంత్యన్యం సవిభ్రమాః |
హృద్గతం చింతయంత్యన్యం ప్రియః కో నామ యోషితామ్ || 2.50 ||
మధు తిష్ఠతి వాచి యోషితాం హృది హాలాహలమ్ ఏవ కేవలమ్ |
అత‌ఏవ నిపీయతేஉధరో హృదయం ముష్టిభిరేవ తాడ్యతే || 2.51 ||
అపసర సఖే దూరాదస్మాత్కటాక్షవిషానలాత్
ప్రకృతివిషమాద్యోషిత్సర్పాద్విలాసఫణాభృతః |
ఇతరఫణినా దష్టః శక్యశ్చికిత్సితుమ్ ఔషధైశ్చతుర్
వనితాభోగిగ్రస్తం హి మంత్రిణః || 2.52 ||
విస్తారితం మకరకేతనధీవరేణ
స్త్రీసంఙ్ఞితం బడిశమ్ అత్ర భవాంబురాశౌ |
యేనాచిరాత్తద్‌అధరామిషలోలమర్త్య
మత్స్యాన్వికృష్య విపచత్యనురాగవహ్నౌ || 2.53 ||
కామినీకాయకాంతారే కుచపర్వతదుర్గమే |
మా సంచర మనః పాంథ తత్రాస్తే స్మరతస్కరః || 2.54 ||
వ్యాదీర్ఘేణ చలేన వక్త్రగతినా తేజస్వినా భోగినా
నీలాబ్జద్యుతినాహినా పరమ్ అహం దృష్టో న తచ్చక్షుషా |
దృష్టే సంతి చికిత్సకా దిశి దిశి ప్రాయేణ దర్మార్థినో
ముగ్ధాక్ష్క్షణవీక్షితస్య న హి మే వైద్యో న చాప్యౌషధమ్ || 2.55 ||
ఇహ హి మధురగీతం నృత్యమ్ ఏతద్రసోஉయం
స్ఫురతి పరిమలోஉసౌ స్పర్శ ఏష స్తనానామ్ |
ఇతి హతపరమార్థైరింద్రియైర్భ్రామ్యమాణః
స్వహితకరణధూర్తైః పంచభిర్వంచితోஉస్మి || 2.56 ||
న గమ్యో మంత్రాణాం న చ భవతి భైషజ్యవిషయో
న చాపి ప్రధ్వంసం వ్రజతి వివిధైః శాంతికశతైః |
భ్రమావేశాదంగే కమ్ అపి విదధద్భంగమ్ అసకృత్
స్మరాపస్మారోஉయం భ్రమయతి దృశం ఘూర్ణయతి చ || 2.57 ||
జాత్య్‌అంధాయ చ దుర్ముఖాయ చ జరాజీర్ణా ఖిలాంగాయ చ
గ్రామీణాయ చ దుష్కులాయ చ గలత్కుష్ఠాభిభూతాయ చ |
యచ్ఛంతీషు మనోహరం నిజవపులక్ష్మీలవశ్రద్ధయా
పణ్యస్త్రీషు వివేకకల్పలతికాశస్త్రీషు రాజ్యేత కః || 2.58 ||
వేశ్యాసౌ మదనజ్వాలా
రూపేஉంధనవివర్ధితా |
కామిభిర్యత్ర హూయంతే
యౌవనాని ధనాని చ || 2.59 ||
కశ్చుంబతి కులపురుషో వేశ్యాధరపల్లవం మనోఙ్ఞమ్ అపి |
చారభటచోరచేటకనటవిటనిష్ఠీవనశరావమ్ || 2.60 ||
ధన్యాస్త ఏవ ధవలాయతలోచనానాం
తారుణ్యదర్పఘనపీనపయోధరాణామ్ |
క్షామోదరోపరి లసత్త్రివలీలతానాం
దృష్ట్వాకృతిం వికృతిమ్ ఏతి మనో న యేషామ్ || 2.61 ||
బాలే లీలాముకులితమ్ అమీ మంథరా దృష్టిపాతాః
కిం క్షిప్యంతే విరమవిరమ వ్యర్థ ఏష శ్రమస్తే |
సంప్రత్యన్యే వయమ్ ఉపరతం బాల్యమ్ ఆస్థా వనాంతే
క్షీణో మోహస్తృణమ్ ఇవ జగజ్జాలమ్ ఆలోకయామః || 2.62 ||
ఇయం బాలా మాం ప్రత్యనవరతమ్ ఇందీవరదలప్రభా
చీరం చక్షుః క్షిపతి కిమ్ అభిప్రేతమ్ అనయా |
గతో మోహోஉస్మాకం స్మరశబరబాణవ్యతికరజ్వర
జ్వాలా శాంతా తదపి న వరాకీ విరమతి || 2.63 ||
కిం కందర్ప కరం కదర్థయసి రే కోదండటంకారితం
రే రే కోకిల కోఉమ్‌అలం కలరవం కిం వా వృథా జల్పసి |
ముగ్ధే స్నిగ్ధవిదగ్ధచారుమధురైర్లోలైః కటాక్షైరలం
చేతశ్చుంబితచంద్రచూడచరణధ్యానామృతం వర్తతే || 2.64 ||
విరహేஉపి సంగమః ఖలు
పరస్పరం సంగతం మనో యేషామ్ |
హృదయమ్ అపి విఘట్టితం చేత్
సంగీ విరహం విశేషయతి || 2.65 ||
కిం గతేన యది సా న జీవతి
ప్రాణితి ప్రియతమా తథాపి కిమ్ |
ఇత్యుదీక్ష్య నవమేఘమాలికాం
న ప్రయాతి పథికః స్వమందిరమ్ || 2.66 ||
విరమత బుధా యోషిత్సంగాత్సుఖాత్క్షణభంగురాత్
కురుత కరుణామైత్రీప్రఙ్ఞావధూజనసంగమమ్ |
న ఖలు నరకే హారాక్రాంతం ఘనస్తనమండలం
శరణమ్ అథవా శ్రోణీబింబం రణన్మణిమేఖలమ్ || 2.67 ||
యదా యోగాభ్యాసవ్యసనకృశయోరాత్మమనసోరవిచ్ఛిన్నా
మైత్రీ స్ఫురతి కృతినస్తస్య కిమ్ ఉ తైః |
ప్రియాణామ్ ఆలాపైరధరమధుభిర్వక్త్రవిధుభిః
సనిశ్వాసామోదైః సకుచకలశాశ్లేషసురతైః || 2.68 ||
యదాసీదఙ్ఞానం స్మరతిమిరసంచారజనితం
తదా దృష్టనారీమయమ్ ఇదమ్ అశేషం జగదితి |
ఇదానీమ్ అస్మాకం పటుతరవివేకాంజనజుషాం
సమీభూతా దృష్టిస్త్రిభువనమ్ అపి బ్రహ్మ మనుతే || 2.69 ||
తావదేవ కృతినామ్ అపి స్ఫురత్యేష
నిర్మలవివేకదీపకః |
యావదేవ న కురంగచక్షుషాం
తాడ్యతే చటులలోచనాంచలైః || 2.70 ||
వచసి భవతి సంగత్యాగమ్ ఉద్దిశ్య వార్తా
శ్రుతిముఖరముఖానాం కేవలం పండితానామ్ |
జఘనమ్ అరుణరత్నగ్రంథికాంచీకలాపం
కువలయనయనానాం కో విహాతుం సమర్థః || 2.71 ||
స్వపరప్రతారకోஉసౌ
నిందతి యోஉలీకపండితో యువతీః |
యస్మాత్తపసోஉపి ఫలం
స్వర్గః స్వర్గేஉపి చాప్సరసః || 2.72 ||
మత్తేభకుంభదలనే భువి సంతి ధీరాః
కేచిత్ప్రచండమృగరాజవధేஉపి దక్షాః |
కింతు బ్రవీమి బలినాం పురతః ప్రసహ్య
కందర్పదర్పదలనే విరలా మనుష్యాః || 2.73 ||
సన్మార్గే తావదాస్తే ప్రభవతి చ నరస్తావదేవేంద్రియాణాం
లజ్జాం తావద్విధత్తే వినయమ్ అపి సమాలంబతే తావదేవ |
భ్రూచాపాకృష్టముక్తాః శ్రవణపథగతా నీలపక్ష్మాణ ఏతే
యావల్లీలావతీనాం హృది న ధృతిముషో దృష్టిబాణాః పతంతి || 2.74 ||
ఉన్మత్తప్రేమసంరంభాద్
ఆరభంతే యద్‌అంగనాః |
తత్ర ప్రత్యూహమ్ ఆధాతుం
బ్రహ్మాపి ఖలు కాతరః || 2.75 ||
తావన్మహత్త్వం పాండిత్యం
కులీనత్వం వివేకితా |
యావజ్జ్వలతి నాంగేషు
హతః పంచేషుపావకః || 2.76 ||
శాస్త్రఙ్ఞోஉపి ప్రగుణితనయోஉత్యాంతబాధాపి బాఢం
సంసారేஉస్మిన్భవతి విరలో భాజనం సద్గతీనామ్ |
యేనైతస్మిన్నిరయనగరద్వారమ్ ఉద్ఘాటయంతీ
వామాక్షీణాం భవతి కుటిలా భ్రూలతా కుంచికేవ || 2.77 ||
కృశః కాణః ఖంజః శ్రవణరహితః పుచ్ఛవికలో
వ్రణీ పూయక్లిన్నః కృమికులశతైరావృతతనుః |
క్షుధా క్షామో జీర్ణః పిఠరకకపాలార్పితగలః
శునీమ్ అన్వేతి శ్వా హతమ్ అపి చ హంత్యేవ మదనః || 2.78 ||
స్త్రీముద్రాం కుసుమాయుధస్య జయినీం సర్వార్థసంపత్కరీం
యే మూఢాః ప్రవిహాయ యాంతి కుధియో మిథ్యాఫలాన్వేషిణః |
తే తేనైవ నిహత్య నిర్దయతరం నగ్నీకృతా ముండితాః
కేచిత్పంచశిఖీకృతాశ్చ జటిలాః కాపాలికాశ్చాపరే || 2.79 ||
విశ్వామిత్రపరాశరప్రభృతయో వాతాంబుపర్ణాశనాస్తేஉపి
స్త్రీముఖపంకజం సులలితం దృష్ట్వైవ మోహం గతాః |
శాల్యన్నం సఘృతం పయోదధియుతం యే భుంజతే మానవాస్తేషామ్
ఇంద్రియనిగ్రహో యది భవేద్వింధ్యః ప్లవేత్సాగరే || 2.80 ||
పరిమలభృతో వాతాః శాఖా నవాంకురకోటయో
మధురవిధురోత్కంఠాభాజః ప్రియా పికపక్షిణామ్ |
విరలవిరసస్వేదోద్గారా వధూవదనేందవః
ప్రసరతి మధౌ ధాత్ర్యాం జాతో న కస్య గుణోదయః || 2.81 ||
మధురయం మధురైరపి కోకిలా
కలరవైర్మలయస్య చ వాయుభిః |
విరహిణః ప్రహిణస్తి శరీరిణో
విపది హంత సుధాపి విషాయతే || 2.82 ||
ఆవాసః కిలకించితస్య దయితాపార్శ్వే విలాసాలసాః
కర్ణే కోకిలకామినీకలరవః స్మేరో లతామండపః |
గోష్ఠీ సత్కవిభిః సమం కతిపయైర్ముగ్ధాః సుధాంశోః కరాః
కేషాంచిత్సుఖయంతి చాత్ర హృదయం చైత్రే విచిత్రాః క్షపాః || 2.83 ||
పాంథ స్త్రీవిరహానలాహుతికలామ్ ఆతన్వతీ మంజరీమాకందేషు
పికాంగనాభిరధునా సోత్కంఠమ్ ఆలోక్యతే |
అప్యేతే నవపాటలాపరిమలప్రాగ్భారపాటచ్చరా
వాంతిక్లాంతివితానతానవకృతః శ్రీఖండశైలానిలాః || 2.84 ||
ప్రథితః ప్రణయవతీనాం
తావత్పదమ్ ఆతనోతు హృది మానః |
భవతి న యావచ్చందనతరు
సురభిర్మలయపవమానః || 2.85 ||
సహకారకుసుమకేసరనికర
భరామోదమూర్చ్ఛితదిగ్‌అంతే |
మధురమధురవిధురమధుపే
మధౌ భవేత్కస్య నోత్కంఠా || 2.86 ||
అచ్ఛాచ్ఛచందనరసార్ద్రతరా మృగాక్ష్యో
ధారాగృహాణి కుసుమాని చ కోఉమ్‌ఉదీ చ |
మందో మరుత్సుమనసః శుచి హర్మ్యపృష్ఠం
గ్రీష్మే మదం చ మదనం చ వివర్ధయంతి || 2.87 ||
స్రజో హృద్యామోదా వ్యజనపవనశ్చంద్రకిరణాః
పరాగః కాసారో మలయజరజః శీధు విశదమ్ |
శుచిః సౌధోత్సంగః ప్రతను వసనం పంకజదృశో
నిదాఘర్తావేతద్విలసతి లభంతే సుకృతినః || 2.88 ||
సుధాశుభ్రం ధామ స్ఫురద్‌అమలరశ్మిః శశధరః
ప్రియావక్త్రాంభోజం మలయజరజశ్చాతిసురభిః |
స్రజో హృద్యామోదాస్తదిదమ్ అఖిలం రాగిణి జనే
కరోత్యంతః క్షోభం న తు విషయసంసర్గవిముఖే || 2.89 ||
తరుణీవేషోద్దీపితకామా
వికసజ్జాతీపుష్పసుగంధిః |
ఉన్నతపీనపయోధరభారా
ప్రావృట్తనుతే కస్య న హర్షమ్ || 2.90 ||
వియద్‌ఉపచితమేఘం భూమయః కందలిన్యో
నవకుటజకదంబామోదినో గంధవాహాః |
శిఖికులకలకేకారావరమ్యా వనాంతాః
సుఖినమ్ అసుఖినం వా సర్వమ్ ఉత్కంఠయంతి || 2.91 ||
ఉపరి ఘనం ఘనపటలం
తిర్యగ్గిరయోஉపి నర్తితమయూరాః |
క్షితిరపి కందలధవలా
దృష్టిం పథికః క్వ పాతయతి || 2.92 ||
ఇతో విద్యుద్వల్లీవిలసితమ్ ఇతః కేతకితరోః
స్ఫురన్గంధః ప్రోద్యజ్జలదనినదస్ఫూర్జితమ్ ఇతః |
ఇతః కేకిక్రీడాకలకలరవః పక్ష్మలదృశాం
కథం యాస్యంత్యేతే విరహదివసాః సంభృతరసాః || 2.93 ||
అసూచిసంచారే తమసి నభసి ప్రౌఢజలదధ్వని
ప్రాఙ్ఞంమన్యే పతతి పృషతానాం చ నిచయే |
ఇదం సౌదామిన్యాః కనకకమనీయం విలసితం
ముదం చ మ్లానిం చ ప్రథయతి పథి స్వైరసుదృశామ్ || 2.94 ||
ఆసారేణ న హర్మ్యతః ప్రియతమైర్యాతుం బహిః శక్యతే
శీతోత్కంపనిమిత్తమ్ ఆయతదృశా గాఢం సమాలింగ్యతే |
జాతాః శీకరశీతలాశ్చ మరుతోరత్యంతఖేదచ్ఛిదో
ధన్యానాం బత దుర్దినం సుదినతాం యాతి ప్రియాసంగమే || 2.95 ||
అర్ధం సుప్త్వా నిశాయాః సరభససురతాయాససన్నశ్లథాంగప్రోద్భూతాసహ్య
తృష్ణో మధుమదనిరతో హర్మ్యపృష్ఠే వివిక్తే |
సంభోగక్లాంతకాంతాశిథిలభుజలతావర్జితం కర్కరీతో
జ్యోత్స్నాభిన్నాచ్ఛధారం పిబతి న సలిలం శారదం మందపుణ్యః || 2.96 ||
హేమంతే దధిదుగ్ధసర్పిరశనా మాంజిష్ఠవాసోభృతః
కాశ్మీరద్రవసాంద్రదిగ్ధవపుషశ్ఛిన్నా విచిత్రై రతైః |
వృత్తోరుస్తనకామినోజనకృతాశ్లేషా గృహాభ్యంతరే
తాంబూలీదలపూగపూరితముఖా ధన్యాః సుఖం శేరతే || 2.97 ||
ప్రదుయత్ప్రౌఢప్రియంగుద్యుతిభృతి వికసత్కుందమాద్యద్ద్విరేఫే
కాలే ప్రాలేయవాతప్రచలవిలసితోదారమందారధామ్ని |
యేషాం నో కంఠలగ్నా క్షణమ్ అపి తుహినక్షోదదక్షా మృగాక్షీ
తేసామ్ ఆయామయామా యమసదనసమా యామినీ యాతి యూనామ్ || 2.98 ||
చుంబంతో గండభిత్తీరలకవతి ముఖే సీత్కృతాన్యాదధానా
వక్షఃసూత్కంచుకేషు స్తనభరపులకోద్భేదమ్ ఆపాదయంతః |
ఊరూనాకంపయంతః పృథుజఘనతటాత్స్రంసయంతోஉంశుకాని
వ్యక్తం కాంతాజనానాం విటచరితభృతః శైశిరా వాంతి వాతాః || 2.99 ||
కేశానాకులయందృశో ముకులయన్వాసో బలాదాక్షిపన్నాతన్వన్
పులకోద్గమం ప్రకటయన్నావేగకంపం శనైః |
బారం బారమ్ ఉదారసీత్కృతకృతో దంతచ్ఛదాన్పీడయన్
ప్రాయః శైశిర ఏష సంప్రతి మరుత్కాంతాసు కాంతాయతే || 2.100 ||
యద్యస్య నాస్తి రుచిరం తస్మింస్తస్య స్పృహా మనోఙ్ఞేஉపి |
రమణీయేஉపి సుధాంశౌ న మనఃకామః సరోజిన్యాః || 2.101 ||
వైరాగ్యే సంచరత్యేకో నీతౌ భ్రమతి చాపరః |
శృంగారే రమతే కశ్చిద్భువి భేదాః పరస్పరమ్ || 2.102 ||