Back

భర్తృహరేః శతక త్రిశతి - నీతి శతకమ్

దిక్కాలాద్యనవచ్ఛిన్నానంతచిన్మాత్రమూర్తయే |
స్వానుభూత్యేకమానాయ నమః శాంతాయ తేజసే || 1.1 ||

బోద్ధారో మత్సరగ్రస్తాః
ప్రభవః స్మయదూషితాః |
అబోధోపహతాః చాన్యే
జీర్ణమ్ అంగే సుభాషితమ్ || 1.2 ||

అఙ్ఞః సుఖమ్ ఆరాధ్యః
సుఖతరమ్ ఆరాధ్యతే విశేషఙ్ఞః |
ఙ్ఞానలవదుర్విదగ్ధం
బ్రహ్మాపి తం నరం న రంజయతి || 1.3 ||

ప్రసహ్య మణిమ్ ఉద్ధరేన్మకరవక్త్రదంష్ట్రాంతరాత్
సముద్రమ్ అపి సంతరేత్ప్రచలదూర్మిమాలాకులమ్ |
భుజంగమ్ అపి కోపితం శిరసి పుష్పవద్ధారయేత్
న తు ప్రతినివిష్టమూ‌ఋఖజనచిత్తమ్ ఆరాధయేథ్ || 1.4 ||

లభేత సికతాసు తైలమ్ అపి యత్నతః పీడయన్
పిబేచ్చ మృగతృష్ణికాసు సలిలం పిపాసార్దితః |
క్వచిదపి పర్యటన్శశవిషాణమ్ ఆసాదయేత్
న తు ప్రతినివిష్టమూర్ఖచిత్తమ్ ఆరాధయేథ్ || 1.5 ||

వ్యాలం బాలమృణాలతంతుభిరసౌ రోద్ధుం సముజ్జృంభతే
ఛేత్తుం వజ్రమణిం శిరీషకుసుమప్రాంతేన సన్నహ్యతి |
మాధుర్యం మధుబిందునా రచయితుం క్షారాముధేరీహతే
నేతుం వాఞ్ఛంతి యః ఖలాన్పథి సతాం సూక్తైః సుధాస్యందిభిః || 1.6 ||

స్వాయత్తమ్ ఏకాంతగుణం విధాత్రా
వినిర్మితం ఛాదనమ్ అఙ్ఞతాయాః |
విశేషా‌అతః సర్వవిదాం సమాజే
విభూషణం మౌనమ్ అపండితానామ్ || 1.7 ||

యదా కించిజ్ఙ్ఞో‌உహం ద్విప ఇవ మదాంధః సమభవం
తదా సర్వఙ్ఞో‌உస్మీత్యభవదవలిప్తం మమ మనః
యదా కించిత్కించిద్బుధజనసకాశాదవగతం
తదా మూర్ఖో‌உస్మీతి జ్వర ఇవ మదో మే వ్యపగతః || 1.8 ||

కృమికులచిత్తం లాలాక్లిన్నం విగంధిజుగుప్సితం
నిరుపమరసం ప్రీత్యా ఖాదన్నరాస్థి నిరామిషమ్ |
సురపతిమ్ అపి శ్వా పార్శ్వస్థం విలోక్య న శంకతే
న హి గణయతి క్షుద్రో జంతుః పరిగ్రహఫల్గుతామ్ || 1.9 ||

శిరః శార్వం స్వర్గాత్పశుపతిశిరస్తః క్షితిధరం
మ్హీధ్రాదుత్తుంగాదవనిమ్ అవనేశ్చాపి జలధిమ్ |
అధో‌உధో గంగేయం పదమ్ ఉపగతా స్తోకమ్
అథవావివేకభ్రష్టానాం భవతి వినిపాతః శతముఖః || 1.10 ||

శక్యో వారయితుం జలేన హుతభుక్చ్ఛత్రేణ సూర్యాతపో
నాగేంద్రో నిశితాగ్కుశేన సమదో దండేన గోగర్దభౌ |
వ్యాధిర్భేషజసంగ్రహైశ్చ వివిధైర్మంత్రప్రయోగైర్విషం
సర్వస్యౌషధమ్ అస్తి శాస్త్రవిహితం మూర్ఖస్య నస్త్యౌషధిమ్ || 1.11 ||

సాహిత్యసంగీతకలావిహీనః
సాక్షాత్పశుః పుచ్ఛవిషాణహీనః |
తృణం న ఖాదన్నపి జీవమానస్
తద్భాగధేయం పరమం పశూనామ్ || 1.12 ||

యేషాం న విద్యా న తపో న దానం
ఙ్ఞానం న శీలం న గుణో న ధర్మః |
తే మర్త్యలోకే భువి భారభూతా
మనుష్యరూపేణ మృగాశ్చరంతి || 1.13 ||

వరం పర్వతదుర్గేషు
భ్రాంతం వనచరైః సహ
న మూర్ఖజనసంపర్కః
సురేంద్రభవనేష్వపి || 1.14 ||

శాస్త్రోపస్కృతశబ్దసుందరగిరః శిష్యప్రదేయాగమా
విఖ్యాతాః కవయో వసంతి విషయే యస్య ప్రభోర్నిర్ధనాః |
తజ్జాడ్యం వసుధాదిపస్య కవయస్త్వర్థం వినాపీశ్వరాః
కుత్స్యాః స్యుః కుపరీక్షకా హి మణయో యైరర్ఘతః పాతితాః || 1.15 ||

హర్తుర్యాతి న గోచరం కిమ్ అపి శం పుష్ణాతి యత్సర్వదా‌உప్య్
అర్థిభ్యః ప్రతిపాద్యమానమ్ అనిశం ప్రాప్నోతి వృద్ధిం పరామ్ |
కల్పాంతేష్వపి న ప్రయాతి నిధనం విద్యాఖ్యమ్ అంతర్ధనం
యేషాం తాన్ప్రతి మానమ్ ఉజ్ఝత నృపాః కస్తైః సహ స్పర్ధతే || 1.16 ||

అధిగతపరమార్థాన్పండితాన్మావమంస్థాస్
తృణమ్ ఇవ లఘు లక్ష్మీర్నైవ తాన్సంరుణద్ధి |
అభినవమదలేఖాశ్యామగండస్థలానాం
న భవతి బిసతంతుర్వారణం వారణానామ్ || 1.17 ||

అంభోజినీవనవిహారవిలాసమ్ ఏవ
హంసస్య హంతి నితరాం కుపితో విధాతా |
న త్వస్య దుగ్ధజలభేదవిధౌ ప్రసిద్ధాం
వైదగ్ధీకీర్తిమ్ అపహర్తుమ్ అసౌ సమర్థః || 1.18 ||

కేయూరాణి న భూషయంతి పురుషం హారా న చంద్రోజ్జ్వలా
న స్నానం న విలేపనం న కుసుమం నాలంకృతా మూర్ధజాః |
వాణ్యేకా సమలంకరోతి పురుషం యా సంస్కృతా ధార్యతే
క్షీయంతే ఖలు భూషణాని సతతం వాగ్భూషణం భూషణమ్ || 1.19 ||

విద్యా నామ నరస్య రూపమ్ అధికం ప్రచ్ఛన్నగుప్తం ధనం
విద్యా భోగకరీ యశఃసుఖకరీ విద్యా గురూణాం గురుః |
విద్యా బంధుజనో విదేశగమనే విద్యా పరా దేవతా
విద్యా రాజసు పూజ్యతే న తు ధనం విద్యావిహీనః పశుః || 1.20 ||

క్షాంతిశ్చేత్కవచేన కిం కిమ్ అరిభిః క్రోధో‌உస్తి చేద్దేహినాం
ఙ్ఞాతిశ్చేదనలేన కిం యది సుహృద్దివ్యౌషధం కిం ఫలమ్ |
కిం సర్పైర్యది దుర్జనాః కిమ్ ఉ ధనైర్విద్యా‌உనవద్యా యది
వ్రీడా చేత్కిమ్ ఉ భూషణైః సుకవితా యద్యస్తి రాజ్యేన కిమ్ || 1.21 ||

దాక్షిణ్యం స్వజనే దయా పరిజనే శాఠ్యం సదా దుర్జనే
ప్రీతిః సాధుజనే నయో నృపజనే విద్వజ్జనే చార్జవమ్ |
శౌర్యం శత్రుజనే క్షమా గురుజనే కాంతాజనే ధృష్టతా
యే చైవం పురుషాః కలాసు కుశలాస్తేష్వేవ లోకస్థితిః || 1.22 ||

జాడ్యం ధియో హరతి సించతి వాచి సత్యం
మానోన్నతిం దిశతి పాపమ్ అపాకరోతి |
చేతః ప్రసాదయతి దిక్షు తనోతి కీర్తిం
సత్సంగతిః కథయ కిం న కరోతి పుంసామ్ || 1.23 ||

జయంతి తే సుకృతినో
రససిద్ధాః కవీశ్వరాః |
నాస్తి యేషాం యశఃకాయే
జరామరణజం భయమ్ || 1.24 ||

సూనుః సచ్చరితః సతీ ప్రియతమా స్వామీ ప్రసాదోన్ముఖః
స్నిగ్ధం మిత్రమ్ అవంచకః పరిజనో నిఃక్లేశలేశం మనః |
ఆకారో రుచిరః స్థిరశ్చ విభవో విద్యావదాతం ముఖం
తుష్టే విష్టపకష్టహారిణి హరౌ సంప్రాప్యతే దేహినా || 1.25 ||

ప్రాణాఘాతాన్నివృత్తిః పరధనహరణే సంయమః సత్యవాక్యం
కాలే శక్త్యా ప్రదానం యువతిజనకథామూకభావః పరేషామ్ |
తృష్ణాస్రోతో విభంగో గురుషు చ వినయః సర్వభూతానుకంపా
సామాన్యః సర్వశాస్త్రేష్వనుపహతవిధిః శ్రేయసామ్ ఏష పంథాః || 1.26 ||

ప్రారభ్యతే న ఖలు విఘ్నభయేన నీచైః
ప్రారభ్య విఘ్నవిహతా విరమంతి మధ్యాః |
విఘ్నైః పునః పునరపి ప్రతిహన్యమానాః
ప్రారబ్ధమ్ ఉత్తమజనా న పరిత్యజంతి || 1.27 ||

అసంతో నాభ్యర్థ్యాః సుహృదపి న యాచ్యః కృశధనః
ప్రియా న్యాయ్యా వృత్తిర్మలినమ్ అసుభంగే‌உప్యసుకరమ్ |
విపద్యుచ్చైః స్థేయం పదమ్ అనువిధేయం చ మహతాం
సతాం కేనోద్దిష్టం విషమమ్ అసిధారావ్రతమ్ ఇదమ్ || 1.28 ||

క్షుత్క్షామో‌உపి జరాకృశో‌உపి శిథిలప్రాణో‌உపి కష్టాం దశామ్
ఆపన్నో‌உపి విపన్నదీధితిరితి ప్రాణేషు నశ్యత్స్వపి |
మత్తేభేంద్రవిభిన్నకుంభపిశితగ్రాసైకబద్ధస్పృహః
కిం జీర్ణం తృణమ్ అత్తి మానమహతామ్ అగ్రేసరః కేసరీ || 1.29 ||

స్వల్పస్నాయువసావశేషమలినం నిర్మాంసమ్ అప్యస్థి గోః
శ్వా లబ్ధ్వా పరితోషమ్ ఏతి న తు తత్తస్య క్షుధాశాంతయే |
సింహో జంబుకమ్ అంకమ్ ఆగతమ్ అపి త్యక్త్వా నిహంతి ద్విపం
సర్వః కృచ్ఛ్రగతో‌உపి వాఞ్ఛంతి జనః సత్త్వానురూపం ఫలమ్ || 1.30 ||

లాంగూలచాలనమ్ అధశ్చరణావపాతం
భూమౌ నిపత్య వదనోదరదర్శనం చ |
శ్వా పిండదస్య కురుతే గజపుంగవస్తు
ధీరం విలోకయతి చాటుశతైశ్చ భుంక్తే || 1.31 ||

పరివర్తిని సంసారే
మృతః కో వా న జాయతే |
స జాతో యేన జాతేన
యాతి వంశః సమున్నతిమ్ || 1.32 ||

కుసుమస్తవకస్యేవ
ద్వయీ వృత్తిర్మనస్వినః |
మూర్ధ్ని వా సర్వలోకస్య
శీర్యతే వన ఏవ వా || 1.33 ||

సంత్యన్యే‌உపి బృహస్పతిప్రభృతయః సంభావితాః పంచషాస్
తాన్ప్రత్యేష విశేషవిక్రమరుచీ రాహుర్న వైరాయతే |
ద్వావేవ గ్రసతే దివాకరనిశాప్రాణేశ్వరౌ భాస్కరౌ
భ్రాతః పర్వణి పశ్య దానవపతిః శీర్షావశేషాకృతిః || 1.34 ||

వహతి భువనశ్రేణిం శేషః ఫణాఫలకస్థితాం
కమఠపతినా మధ్యేపృష్ఠం సదా స చ ధార్యతే |
తమ్ అపి కురుతే క్రోడాధీనం పయోధిరనాదరాద్
అహహ మహతాం నిఃసీమానశ్చరిత్రవిభూతయః || 1.35 ||

వరం పక్షచ్ఛేదః సమదమఘవన్ముక్తకులిశప్రహారైర్
ఉద్గచ్ఛద్బహులదహనోద్గారగురుభిః |
తుషారాద్రేః సూనోరహహ పితరి క్లేశవివశే
న చాసౌ సంపాతః పయసి పయసాం పత్యురుచితః || 1.36 ||

సింహః శిశురపి నిపతతి
మదమలినకపోలభిత్తిషు గజేషు |
ప్రకృతిరియం సత్త్వవతాం
న ఖలు వయస్తేజసో హేతుః || 1.37 ||

జాతిర్యాతు రసాతలం గుణగణైస్తత్రాప్యధో గమ్యతాం
శీలం శైలతటాత్పతత్వభిజనః సందహ్యతాం వహ్నినా |
శౌర్యే వైరిణి వజ్రమ్ ఆశు నిపతత్వర్థో‌உస్తు నః కేవలం
యేనైకేన వినా గుణస్తృణలవప్రాయాః సమస్తా ఇమే || 1.38 ||

ధనమ్ అర్జయ కాకుత్స్థ
ధనమూలమ్ ఇదం జగత్ |
అంతరం నాభిజానామి
నిర్ధనస్య మృతస్య చ || 1.39 ||

తానీంద్రియాణ్యవికలాని తదేవ నామ
సా బుద్ధిరప్రతిహతా వచనం తదేవ |
అర్థోష్మణా విరహితః పురుషః క్షణేన
సో‌உప్యన్య ఏవ భవతీతి విచిత్రమ్ ఏతథ్ || 1.40 ||

యస్యాస్తి విత్తం స నరః కులీనః
స పండితః స శ్రుతవాన్గుణఙ్ఞః |
స ఏవ వక్తా స చ దర్శనీయః
సర్వే గుణాః కాంచనమ్ ఆశ్రయంతి || 1.41 ||

దౌర్మంత్ర్యాన్నృపతిర్వినశ్యతి యతిః సంగాత్సుతో లాలనాత్
విప్రో‌உనధ్యయనాత్కులం కుతనయాచ్ఛీలం ఖలోపాసనాత్ |
హ్రీర్మద్యాదనవేక్షణాదపి కృషిః స్నేహః ప్రవాసాశ్రయాన్
మైత్రీ చాప్రణయాత్సమృద్ధిరనయాత్త్యాగప్రమాదాద్ధనమ్ || 1.42 ||

దానం భోగో నాశస్తిస్రో
గతయో భవంతి విత్తస్య |
యో న దదాతి న భుంక్తే
తస్య తృతీయా గతిర్భవతి || 1.43 ||

మణిః శాణోల్లీఢః సమరవిజయీ హేతిదలితో
మదక్షీణో నాగః శరది సరితః శ్యానపులినాః |
కలాశేషశ్చంద్రః సురతమృదితా బాలవనితా
తన్నిమ్నా శోభంతే గలితవిభవాశ్చార్థిషు నరాః || 1.44 ||

పరిక్షీణః కశ్చిత్స్పృహయతి యవానాం ప్రసృతయే
స పశ్చాత్సంపూర్ణః కలయతి ధరిత్రీం తృణసమామ్ |
అతశ్చానైకాంత్యాద్గురులఘుతయా‌உర్థేషు ధనినామ్
అవస్థా వస్తూని ప్రథయతి చ సంకోచయతి చ || 1.45 ||

రాజందుధుక్షసి యది క్షితిధేనుమ్ ఏతాం
తేనాద్య వత్సమ్ ఇవ లోకమ్ అముం పుషాణ
తస్మింశ్చ సమ్యగనిశం పరిపోష్యమాణే
నానాఫలైః ఫలతి కల్పలతేవ భూమిః || 1.46 ||

సత్యానృతా చ పరుషా ప్రియవాదినీ చ
హింస్రా దయాలురపి చార్థపరా వదాన్యా |
నిత్యవ్యయా ప్రచురనిత్యధనాగమా చ
వారాంగనేవ నృపనీతిరనేకరూపా || 1.47 ||

ఆఙ్ఞా కీర్తిః పాలనం బ్రాహ్మణానాం
దానం భోగో మిత్రసంరక్షణం చ
యేషామ్ ఏతే షడ్గుణా న ప్రవృత్తాః
కో‌உర్థస్తేషాం పార్థివోపాశ్రయేణ || 1.48 ||

యద్ధాత్రా నిజభాలపట్టలిఖితం స్తోకం మహద్వా ధనం
తత్ప్రాప్నోతి మరుస్థలే‌உపి నితరాం మేరౌ తతో నాధికమ్ |
తద్ధీరో భవ విత్తవత్సు కృపణాం వృత్తిం వృథా సా కృథాః
కూపే పశ్య పయోనిధావపి ఘటో గృహ్ణాతి తుల్యం జలమ్ || 1.49 ||

త్వమ్ ఏవ చాతకాధారో‌உ
సీతి కేషాం న గోచరః |
కిమ్ అంభోదవరాస్మాకం
కార్పణ్యోక్తం ప్రతీక్షసే || 1.50 ||

రే రే చాతక సావధానమనసా మిత్ర క్షణం శ్రూయతామ్
అంభోదా బహవో వసంతి గగనే సర్వే‌உపి నైతాదృశాః |
కేచిద్వృష్టిభిరార్ద్రయంతి వసుధాం గర్జంతి కేచిద్వృథా
యం యం పశ్యసి తస్య తస్య పురతో మా బ్రూహి దీనం వచః || 1.51 ||

అకరుణత్వమ్ అకారణవిగ్రహః
పరధనే పరయోషితి చ స్పృహా |
సుజనబంధుజనేష్వసహిష్ణుతా
ప్రకృతిసిద్ధమ్ ఇదం హి దురాత్మనామ్ || 1.52 ||

దుర్జనః పరిహర్తవ్యో
విద్యయా‌உలకృతో‌உపి సన్ |
మణినా భూషితః సర్పః
కిమ్ అసౌ న భయంకరః || 1.53 ||

జాడ్యం హ్రీమతి గణ్యతే వ్రతరుచౌ దంభః శుచౌ కైతవం
శూరే నిర్ఘృణతా మునౌ విమతితా దైన్యం ప్రియాలాపిని |
తేజస్విన్యవలిప్తతా ముఖరతా వక్తర్యశక్తిః స్థిరే
తత్కో నామ గుణో భవేత్స గుణినాం యో దుర్జనైర్నాంకితః || 1.54 ||

లోభశ్చేదగుణేన కిం పిశునతా యద్యస్తి కిం పాతకైః
సత్యం చేత్తపసా చ కిం శుచి మనో యద్యస్తి తీర్థేన కిమ్ |
సౌజన్యం యది కిం గుణైః సుమహిమా యద్యస్తి కిం మండనైః
సద్విద్యా యది కిం ధనైరపయశో యద్యస్తి కిం మృత్యునా || 1.55 ||

శశీ దివసధూసరో గలితయౌవనా కామినీ
సరో విగతవారిజం ముఖమ్ అనక్షరం స్వాకృతేః |
ప్రభుర్ధనపరాయణః సతతదుర్గతః సజ్జనో
నృపాంగణగతః ఖలో మనసి సప్త శల్యాని మే || 1.56 ||

న కశ్చిచ్చండకోపానామ్
ఆత్మీయో నామ భూభుజామ్ |
హోతారమ్ అపి జుహ్వానం
స్పృష్టో వహతి పావకః || 1.57 ||

మౌనోఉమ్‌ఊకః ప్రవచనపటుర్బాటులో జల్పకో వా
ధృష్టః పార్శ్వే వసతి చ సదా దూరతశ్చాప్రగల్భః |
క్షాంత్యా భీరుర్యది న సహతే ప్రాయశో నాభిజాతః
సేవాధర్మః పరమగహనో యోగినామ్ అప్యగమ్యః || 1.58 ||

ఉద్భాసితాఖిలఖలస్య విశృంఖలస్య
ప్రాగ్జాతవిస్తృతనిజాధమకర్మవృత్తేః |
దైవాదవాప్తవిభవస్య గుణద్విషో‌உస్య
నీచస్య గోచరగతైః సుఖమ్ ఆప్యతే || 1.59 ||

ఆరంభగుర్వీ క్షయిణీ క్రమేణ
లఘ్వీ పురా వృద్ధిమతీ చ పశ్చాత్ |
దినస్య పూర్వార్ధపరార్ధభిన్నా
ఛాయేవ మైత్రీ ఖలసజ్జనానామ్ || 1.60 ||

మృగమీనసజ్జనానాం తృణజలసంతోషవిహితవృత్తీనామ్ |
లుబ్ధకధీవరపిశునా నిష్కారణవైరిణో జగతి || 1.61 ||

వాఞ్ఛా సజ్జనసంగమే పరగుణే ప్రీతిర్గురౌ నమ్రతా
విద్యాయాం వ్యసనం స్వయోషితి రతిర్లోకాపవాదాద్భయమ్ |
భక్తిః శూలిని శక్తిరాత్మదమనే సంసర్గముక్తిః ఖలే
యేష్వేతే నివసంతి నిర్మలగుణాస్తేభ్యో నరేభ్యో నమః || 1.62 ||

విపది ధైర్యమ్ అథాభ్యుదయే క్షమా
సదసి వాక్యపటుతా యుధి విక్రమః |
యశసి చాభిరుచిర్వ్యసనం శ్రుతౌ
ప్రకృతిసిద్ధమ్ ఇదం హి మహాత్మనామ్ || 1.63 ||

ప్రదానం ప్రచ్ఛన్నం గృహమ్ ఉపగతే సంభ్రమవిధిః
ప్రియం కృత్వా మౌనం సదసి కథనం చాప్యుపకృతేః |
అనుత్సేకో లక్ష్మ్యామ్ అనభిభవగంధాః పరకథాః
సతాం కేనోద్దిష్టం విషమమ్ అసిధారావ్రతమ్ ఇదమ్ || 1.64 ||

కరే శ్లాఘ్యస్త్యాగః శిరసి గురుపాదప్రణయితా
ముఖే సత్యా వాణీ విజయి భుజయోర్వీర్యమ్ అతులమ్ |
హృది స్వచ్ఛా వృత్తిః శ్రుతిమ్ అధిగతం చ శ్రవణయోర్
వినాప్యైశ్వర్యేణ ప్రకృతిమహతాం మండనమ్ ఇదమ్ || 1.65 ||

సంపత్సు మహతాం చిత్తం
భవత్యుత్పలకోఉమ్‌అలమ్ |ఆపత్సు చ మహాశైలశిలా
సంఘాతకర్కశమ్ || 1.66 ||

సంతప్తాయసి సంస్థితస్య పయసో నామాపి న ఙ్ఞాయతే
ముక్తాకారతయా తదేవ నలినీపత్రస్థితం రాజతే |
స్వాత్యాం సాగరశుక్తిమధ్యపతితం తన్మౌక్తికం జాయతే
ప్రాయేణాధమమధ్యమోత్తమగుణః సంసర్గతో జాయతే || 1.67 ||

ప్రీణాతి యః సుచరితైః పితరం స పుత్రో
యద్భర్తురేవ హితమ్ ఇచ్ఛతి తత్కలత్రమ్ |
తన్మిత్రమ్ ఆపది సుఖే చ సమక్రియం యద్
ఏతత్త్రయం జగతి పుణ్యకృతో లభంతే || 1.68 ||

ఏకో దేవః కేశవో వా శివో వా
హ్యేకం మిత్రం భూపతిర్వా యతిర్వా |
ఏకో వాసః పత్తనే వా వనే వా
హ్యేకా భార్యా సుందరీ వా దరీ వా || 1.69 ||

నమ్రత్వేనోన్నమంతః పరగుణకథనైః స్వాన్గుణాన్ఖ్యాపయంతః
స్వార్థాన్సంపాదయంతో వితతపృథుతరారంభయత్నాః పరార్థే |
క్షాంత్యైవాక్షేపరుక్షాక్షరముఖరముఖాందుర్జనాందూషయంతః
సంతః సాశ్చర్యచర్యా జగతి బహుమతాః కస్య నాభ్యర్చనీయాః || 1.70 ||

భవంతి నమ్రాస్తరవః ఫలోద్గమైర్
నవాంబుభిర్దూరావలంబినో ఘనాః |
అనుద్ధతాః సత్పురుషాః సమృద్ధిభిః
స్వభావ ఏష పరోపకారిణామ్ || 1.71 ||

శ్రోత్రం శ్రుతేనైవ న కుండలేన
దానేన పాణిర్న తు కంకణేన |
విభాతి కాయః కరుణపరాణాం
పరోపకారైర్న తు చందనేన || 1.72 ||

పాపాన్నివారయతి యోజయతే హితాయ
గుహ్యం నిగూహతి గుణాన్ప్రకటీకరోతి |
ఆపద్గతం చ న జహాతి దదాతి కాలే
సన్మిత్రలక్షణమ్ ఇదం ప్రవదంతి సంతః || 1.73 ||

పద్మాకరం దినకరో వికచీకరోతి
చమ్ద్ర్ప్వోలాసయతి కైరవచక్రవాలమ్ |
నాభ్యర్థితో జలధరో‌உపి జలం దదాతి
సంతః స్వయం పరహితే విహితాభియోగాః || 1.74 ||

ఏకే సత్పురుషాః పరార్థఘటకాః స్వార్థం పరిత్యజంతి యే
సామాన్యాస్తు పరార్థమ్ ఉద్యమభృతః స్వార్థావిరోధేన యే |
తే‌உమీ మానుషరాక్షసాః పరహితం స్వార్థాయ నిఘ్నంతి యే
యే తు ఘ్నంతి నిరర్థకం పరహితం తే కే న జానీమహే || 1.75 ||

క్షీరేణాత్మగతోదకాయ హి గుణా దత్తా పురా తే‌உఖిలా
క్షీరోత్తాపమ్ అవేక్ష్య తేన పయసా స్వాత్మా కృశానౌ హుతః |
గంతుం పావకమ్ ఉన్మనస్తదభవద్దృష్ట్వా తు మిత్రాపదం
యుక్తం తేన జలేన శామ్యతి సతాం మైత్రీ పునస్త్వీదృశీ || 1.76 ||

ఇతః స్వపితి కేశవః కులమ్ ఇతస్తదీయద్విషామ్
ఇతశ్చ శరణార్థినాం శిఖరిణాం గణాః శేరతే |
ఇతో‌உపి బడవానలః సహ సమస్తసంవర్తకై‌ఋ
అహో వితతమ్ ఊర్జితం భరసహం సింధోర్వపుః || 1.77 ||

తృష్ణాం ఛింధి భజ క్షమాం జహి మదం పాపే రతిం మా కృథాః
సత్యం బ్రూహ్యనుయాహి సాధుపదవీం సేవస్వ విద్వజ్జనమ్ |
మాన్యాన్మానయ విద్విషో‌உప్యనునయ ప్రఖ్యాపయ ప్రశ్రయం
కీర్తిం పాలయ దుఃఖితే కురు దయామ్ ఏతత్సతాం చేష్టితమ్ || 1.78 ||

మనసి వచసి కాయే పుణ్యపీయూషపూర్ణాస్
త్రిభువనమ్ ఉపకారశ్రేణిభిః ప్రీణయంతః |
పరగుణపరమాణూన్పర్వతీకృత్య నిత్యం
నిజహృది వికసంతః సంత సంతః కియంతః || 1.79 ||

కిం తేన హేమగిరిణా రజతాద్రిణా వా
యత్రాశ్రితాశ్చ తరవస్తరవస్త ఏవ |
మన్యామహే మలయమ్ ఏవ యద్‌ఆశ్రయేణ
కంకోలనింబకటుజా అపి చందనాః స్యుః || 1.80 ||

రత్నైర్మహార్హైస్తుతుషుర్న దేవా
న భేజిరే భీమవిషేణ భీతిమ్ |
సుధాం వినా న పరయుర్విరామం
న నిశ్చితార్థాద్విరమంతి ధీరాః || 1.81 ||

క్వచిత్పృథ్వీశయ్యః క్వచిదపి చ పరంకశయనః
క్వచిచ్ఛాకాహారః క్వచిదపి చ శాల్యోదనరుచిః |
క్వచిత్కంథాధారీ క్వచిదపి చ దివ్యాంబరధరో
మనస్వీ కార్యార్థీ న గణయతి దుఃఖం న చ సుఖమ్ || 1.82 ||

ఐశ్వర్యస్య విభూషణం సుజనతా శౌర్యస్య వాక్సంయమో
ఙ్ఞానస్యోపశమః శ్రుతస్య వినయో విత్తస్య పాత్రే వ్యయః |
అక్రోధస్తపసః క్షమా ప్రభవితుర్ధర్మస్య నిర్వాజతా
సర్వేషామ్ అపి సర్వకారణమ్ ఇదం శీలం పరం భూషణమ్ || 1.83 ||

నిందంతు నీతినిపుణా యది వా స్తువంతు
లక్ష్మీః సమావిశతు గచ్ఛతు వా యథేష్ఠమ్ |
అద్యైవ వా మరణమ్ అస్తు యుగాంతరే వా
న్యాయ్యాత్పథః ప్రవిచలంతి పదం న ధీరాః || 1.84 ||

భగ్నాశస్య కరండపిండితతనోర్మ్లానేంద్రియస్య క్షుధా
కృత్వాఖుర్వివరం స్వయం నిపతితో నక్తం ముఖే భోగినః |
తృప్తస్తత్పిశితేన సత్వరమ్ అసౌ తేనైవ యాతః యథా
లోకాః పశ్యత దైవమ్ ఏవ హి నృణాం వృద్ధౌ క్షయే కారణమ్ || 1.85 ||

ఆలస్యం హి మనుష్యాణాం
శరీరస్థో మహాన్రిపుః |
నాస్త్యుద్యమసమో బంధుః
కుర్వాణో నావసీదతి || 1.86 ||

ఛిన్నో‌உపి రోహతి తర్క్షీణో‌உప్యుపచీయతే పునశ్చంద్రః |
ఇతి విమృశంతః సంతః సంతప్యంతే న దుఃఖేషు || 1.87 ||

నేతా యస్య బృహస్పతిః ప్రహరణం వజ్రం సురాః సైనికాః
స్వర్గో దుర్గమ్ అనుగ్రహః కిల హరేరైరావతో వారణః |
ఇత్యైశ్వర్యబలాన్వితో‌உపి బలభిద్భగ్నః పరైః సంగరే
తద్వ్యక్తం నను దైవమ్ ఏవ శరణం ధిగ్ధిగ్వృథా పౌరుషమ్ || 1.88 ||

కర్మాయత్తం ఫలం పుంసాం
బుద్ధిః కర్మానుసారిణీ |
తథాపి సుధియా భావ్యం
సువిచార్యైవ కుర్వతా || 1.89 ||

ఖల్వాతో దివసేశ్వరస్య కిరణైః సంతాడితో మస్తకే
వాఞ్ఛందేశమ్ అనాతపం విధివశాత్తాలస్య మూలం గతః |
తత్రాప్యస్య మహాఫలేన పతతా భగ్నం సశబ్దం శిరః
ప్రాయో గచ్ఛతి యత్ర భాగ్యరహితస్తత్రైవ యాంత్యాపదః || 1.90 ||

రవినిశాకరయోర్గ్రహపీడనం
గజభుజంగమయోరపి బంధనమ్ |
మతిమతాం చ విలోక్య దరిద్రతాం
విధిరహో బలవానితి మే మతిః || 1.91 ||

సృజతి తావదశేషగుణకరం
పురుషరత్నమ్ అలంకరణం భువః |
తదపి తత్క్షణభంగి కరోతి
చేదహహ కష్టమ్ అపండితతా విధేః || 1.92 ||

పత్రం నైవ యదా కరీరవిటపే దోషో వసంతస్య కిమ్
నోలూకో‌உప్యవ‌ఓకతే యది దివా సూర్యస్య కిం దూషణమ్ |
ధారా నైవ పతంతి చాతకముఖే మేఘస్య కిం దూషణమ్
యత్పూర్వం విధినా లలాటలిఖితం తన్మార్జితుం కః క్షమః || 1.93 ||

నమస్యామో దేవాన్నను హతవిధేస్తే‌உపి వశగా
విధిర్వంద్యః సో‌உపి ప్రతినియతకర్మైకఫలదః |
ఫలం కర్మాయత్తం యది కిమ్ అమరైః కిం చ విధినా
నమస్తత్కర్మభ్యో విధిరపి న యేభ్యః ప్రభవతి || 1.94 ||

బ్రహ్మా యేన కులాలవన్నియమితో బ్రహ్మాడభాండోదరే
విష్ణుర్యేన దశావతారగహనే క్షిప్తో మహాసంకటే |
రుద్రో యేన కపాలపాణిపుటకే భిక్షాటనం కారితః
సూర్యో భ్రామ్యతి నిత్యమ్ ఏవ గగనే తస్మై నమః కర్మణే || 1.95 ||

నైవాకృతిః ఫలతి నైవా కులం న శీలం
విద్యాపి నైవ న చ యత్నకృతాపి సేవా |
భాగ్యాని పూర్వతపసా ఖలు సంచితాని
కాలే ఫలంతి పురుషస్య యథైవ వృక్షాః || 1.96 ||

వనే రణే శత్రుజలాగ్నిమధ్యే
మహార్ణవే పర్వతమస్తకే వా |
సుప్తం ప్రమత్తం విషమస్థితం వా
రక్షంతి పుణ్యాని పురాకృతాని || 1.97 ||

యా సాధూంశ్చ ఖలాన్కరోతి విదుషో మూర్ఖాన్హితాంద్వేషిణః
ప్రత్యక్షం కురుతే పరీక్షమ్ అమృతం హాలాహలం తత్క్షణాత్ |
తామ్ ఆరాధయ సత్క్రియాం భగవతీం భోక్తుం ఫలం వాఞ్ఛితం
హే సాధో వ్యసనైర్గుణేషు విపులేష్వాస్థాం వృథా మా కృథాః || 1.98 ||

గుణవదగుణవద్వా కుర్వతా కార్యజాతం
పరిణతిరవధార్యా యత్నతః పండితేన |
అతిరభసకృతానాం కర్మణామ్ ఆవిపత్తేర్
భవతి హృదయదాహీ శల్యతుల్యో విపాకః || 1.99 ||

స్థాల్యాం వైదూర్యమయ్యాం పచతి తిలకణాంశ్చందనైరింధనౌఘైః
సౌవర్ణైర్లాంగలాగ్రైర్విలిఖతి వసుధామ్ అర్కమూలస్య హేతోః |
కృత్వా కర్పూరఖండాన్వృత్తిమ్ ఇహ కురుతే కోద్రవాణాం సమంతాత్
ప్రాప్యేమాం కర్ంభూమిం న చరతి మనుజో యస్తోప మందభాగ్యః || 1.100 ||

మజ్జత్వంభసి యాతు మేరుశిఖరం శత్రుం జయత్వాహవే
వాణిజ్యం కృషిసేవనే చ సకలా విద్యాః కలాః శిక్షతామ్ |
ఆకాశం విపులం ప్రయాతు ఖగవత్కృత్వా ప్రయత్నం పరం
నాభావ్యం భవతీహ కర్మవశతో భావ్యస్య నాశః కుతః || 1.101 ||

భీమం వనం భవతి తస్య పురం ప్రధానం
సర్వో జనః స్వజనతామ్ ఉపయాతి తస్య |
కృత్స్నా చ భూర్భవతి సన్నిధిరత్నపూర్ణా
యస్యాస్తి పూర్వసుకృతం విపులం నరస్య || 1.102 ||

కో లాభో గుణిసంగమః కిమ్ అసుఖం ప్రాఙ్ఞేతరైః సంగతిః
కా హానిః సమయచ్యుతిర్నిపుణతా కా ధర్మతత్త్వే రతిః |
కః శూరో విజితేంద్రియః ప్రియతమా కా‌உనువ్రతా కిం ధనం
విద్యా కిం సుఖమ్ అప్రవాసగమనం రాజ్యం కిమ్ ఆఙ్ఞాఫలమ్ || 1.103 ||

అప్రియవచనదరిద్రైః ప్రియవచనధనాఢ్యైః స్వదారపరితుష్టైః |
పరపరివాదనివృత్తైః క్వచిత్క్వచిన్మండితా వసుధా || 1.104 ||

కదర్థితస్యాపి హి ధైర్యవృత్తేర్
న శక్యతే ధైర్యగుణః ప్రమార్ష్టుమ్ |
అధోఉమ్‌ఉఖస్యాపి కృతస్య వహ్నేర్
నాధః శిఖా యాతి కదాచిదేవ || 1.105 ||

కాంతాకటాక్షవిశిఖా న లునంతి యస్య
చిత్తం న నిర్దహతి కిపకృశానుతాపః |
కర్షంతి భూరివిషయాశ్చ న లోభపాశైర్
లోకత్రయం జయతి కృత్స్నమ్ ఇదం స ధీరః || 1.106 ||

ఏకేనాపి హి శూరేణ
పాదాక్రాంతం మహీతలమ్ |
క్రియతే భాస్కరేణైవ
స్ఫారస్ఫురితతేజసా || 1.107 ||

వహ్నిస్తస్య జలాయతే జలనిధిః కుల్యాయతే తత్క్షణాన్
మేరుః స్వల్పశిలాయతే మృగపతిః సద్యః కురంగాయతే |
వ్యాలో మాల్యగుణాయతే విషరసః పీయూషవర్షాయతే
యస్యాంగే‌உఖిలలోకవల్లభతమం శీలం సమున్మీలతి || 1.108 ||

లజ్జాగుణౌఘజననీం జననీమ్ ఇవ స్వామ్
అత్యంతశుద్ధహృదయామ్ అనువర్తమానామ్ |
తేజస్వినః సుఖమ్ అసూనపి సంత్యజనతి
సత్యవ్రతవ్యసనినో న పునః ప్రతిఙ్ఞామ్ || 1.109 ||