ശ്രീമദ് ഭഗവദ് ഗീത ദ്വിതീയോஉധ്യായഃ
അഥ ദ്വിതീയോஉധ്യായഃ |
സംജയ ഉവാച |
തം തഥാ കൃപയാവിഷ്ടമശ്രുപൂര്ണാകുലേക്ഷണമ് |
വിഷീദന്തമിദം വാക്യമുവാച മധുസൂദനഃ || 1 ||
ശ്രീഭഗവാനുവാച |
കുതസ്ത്വാ കശ്മലമിദം വിഷമേ സമുപസ്ഥിതമ് |
അനാര്യജുഷ്ടമസ്വര്ഗ്യമകീര്തികരമര്ജുന || 2 ||
ക്ലൈബ്യം മാ സ്മ ഗമഃ പാര്ഥ നൈതത്ത്വയ്യുപപദ്യതേ |
ക്ഷുദ്രം ഹൃദയദൗര്ബല്യം ത്യക്ത്വോത്തിഷ്ഠ പരംതപ || 3 ||
അര്ജുന ഉവാച |
കഥം ഭീഷ്മമഹം സാങ്ഖ്യേ ദ്രോണം ച മധുസൂദന |
ഇഷുഭിഃ പ്രതിയോത്സ്യാമി പൂജാര്ഹാവരിസൂദന || 4 ||
ഗുരൂനഹത്വാ ഹി മഹാനുഭാവാന്ശ്രേയോ ഭോക്തും ഭൈക്ഷ്യമപീഹ ലോകേ |
ഹത്വാര്ഥകാമാംസ്തു ഗുരുനിഹൈവ ഭുഞ്ജീയ ഭോഗാന്‌உരുധിരപ്രദിഗ്ധാന് || 5 ||
ന ചൈതദ്വിദ്മഃ കതരന്നോ ഗരീയോ യദ്വാ ജയേമ യദി വാ നോ ജയേയുഃ |
യാനേവ ഹത്വാ ന ജിജീവിഷാമസ്തേஉവസ്ഥിതാഃ പ്രമുഖേ ധാര്തരാഷ്ട്രാഃ || 6 ||
കാര്പണ്യദോഷോപഹതസ്വഭാവഃ പൃച്ഛാമി ത്വാം ധര്മസംമൂഢചേതാഃ |
യച്ഛ്രേയഃ സ്യാന്നിശ്ചിതം ബ്രൂഹി തന്മേ ശിഷ്യസ്തേஉഹം ശാധി മാം ത്വാം പ്രപന്നമ് || 7 ||
ന ഹി പ്രപശ്യാമി മമാപനുദ്യാദ്യച്ഛോകമുച്ഛോഷണമിന്ദ്രിയാണാമ് |
അവാപ്യ ഭൂമാവസപത്നമൃദ്ധം രാജ്യം സുരാണാമപി ചാധിപത്യമ് || 8 ||
സംജയ ഉവാച |
ഏവമുക്ത്വാ ഹൃഷീകേശം ഗുഡാകേശഃ പരംതപ |
ന യോത്സ്യ ഇതി ഗോവിന്ദമുക്ത്വാ തൂഷ്ണീം ബഭൂവ ഹ || 9 ||
തമുവാച ഹൃഷീകേശഃ പ്രഹസന്നിവ ഭാരത |
സേനയോരുഭയോര്മധ്യേ വിഷീദന്തമിദം വചഃ || 10 ||
ശ്രീഭഗവാനുവാച |
അശോച്യാനന്വശോചസ്ത്വം പ്രജ്ഞാവാദാംശ്ച ഭാഷസേ |
ഗതാസൂനഗതാസൂംശ്ച നാനുശോചന്തി പണ്ഡിതാഃ || 11 ||
ന ത്വേവാഹം ജാതു നാസം ന ത്വം നേമേ ജനാധിപാഃ |
ന ചൈവ ന ഭവിഷ്യാമഃ സര്വേ വയമതഃ പരമ് || 12 ||
ദേഹിനോஉസ്മിന്യഥാ ദേഹേ കൗമാരം യൗവനം ജരാ |
തഥാ ദേഹാന്തരപ്രാപ്തിര്ധീരസ്തത്ര ന മുഹ്യതി || 13 ||
മാത്രാസ്പര്ശാസ്തു കൗന്തേയ ശീതോഷ്ണസുഖദുഃഖദാഃ |
ആഗമാപായിനോஉനിത്യാസ്താംസ്തിതിക്ഷസ്വ ഭാരത || 14 ||
യം ഹി ന വ്യഥയന്ത്യേതേ പുരുഷം പുരുഷര്ഷഭ |
സമദുഃഖസുഖം ധീരം സോஉമൃതത്വായ കല്പതേ || 15 ||
നാസതോ വിദ്യതേ ഭാവോ നാഭാവോ വിദ്യതേ സതഃ |
ഉഭയോരപി ദൃഷ്ടോஉന്തസ്ത്വനയോസ്തത്ത്വദര്ശിഭിഃ || 16 ||
അവിനാശി തു തദ്വിദ്ധി യേന സര്വമിദം തതമ് |
വിനാശമവ്യയസ്യാസ്യ ന കശ്ചിത്കര്തുമര്ഹതി || 17 ||
അന്തവന്ത ഇമേ ദേഹാ നിത്യസ്യോക്താഃ ശരീരിണഃ |
അനാശിനോஉപ്രമേയസ്യ തസ്മാദ്യുധ്യസ്വ ഭാരത || 18 ||
യ ഏനം വേത്തി ഹന്താരം യശ്ചൈനം മന്യതേ ഹതമ് |
ഉഭൗ തൗ ന വിജാനീതോ നായം ഹന്തി ന ഹന്യതേ || 19 ||
ന ജായതേ മ്രിയതേ വാ കദാചിന്നായം ഭൂത്വാ ഭവിതാ വാ ന ഭൂയഃ |
അജോ നിത്യഃ ശാശ്വതോஉയം പുരാണോ ന ഹന്യതേ ഹന്യമാനേ ശരീരേ || 20 ||
വേദാവിനാശിനം നിത്യം യ ഏനമജമവ്യയമ് |
അഥം സ പുരുഷഃ പാര്ഥ കം ഘാതയതി ഹന്തി കമ് || 21||
വാസാംസി ജീര്ണാനി യഥാ വിഹായ നവാനി ഗൃഹ്ണാതി നരോஉപരാണി |
തഥാ ശരീരാണി വിഹായ ജീര്ണാന്യന്യാനി സംയാതി നവാനി ദേഹീ || 22 ||
നൈനം ഛിന്ദന്തി ശസ്ത്രാണി നൈനം ദഹതി പാവകഃ |
ന ചൈനം ക്ലേദയന്ത്യാപോ ന ശോഷയതി മാരുതഃ || 23 ||
അച്ഛേദ്യോஉയമദാഹ്യോஉയമക്ലേദ്യോஉശോഷ്യ ഏവ ച |
നിത്യഃ സര്വഗതഃ സ്ഥാണുരചലോஉയം സനാതനഃ || 24 ||
അവ്യക്തോஉയമചിന്ത്യോஉയമവികാര്യോஉയമുച്യതേ |
തസ്മാദേവം വിദിത്വൈനം നാനുശോചിതുമര്ഹസി || 25 ||
അഥ ചൈനം നിത്യജാതം നിത്യം വാ മന്യസേ മൃതമ് |
തഥാപി ത്വം മഹാബാഹോ നൈവം ശോചിതുമര്ഹസി || 26 ||
ജാതസ്യ ഹി ധ്രുവോ മൃത്യുര്ധ്രുവം ജന്മ മൃതസ്യ ച |
തസ്മാദപരിഹാര്യേஉര്ഥേ ന ത്വം ശോചിതുമര്ഹസി || 27 ||
അവ്യക്താദീനി ഭൂതാനി വ്യക്തമധ്യാനി ഭാരത |
അവ്യക്തനിധനാന്യേവ തത്ര കാ പരിദേവനാ || 28 ||
ആശ്ചര്യവത്പശ്യതി കശ്ചിദേനമാശ്ചര്യവദ്വദതി തഥൈവ ചാന്യഃ |
ആശ്ചര്യവച്ചൈനമന്യഃ ശൃണോതി ശ്രുത്വാപ്യേനം വേദ ന ചൈവ കശ്ചിത് || 29 ||
ദേഹീ നിത്യമവധ്യോஉയം ദേഹേ സര്വസ്യ ഭാരത |
തസ്മാത്സര്വാണി ഭൂതാനി ന ത്വം ശോചിതുമര്ഹസി || 30 ||
സ്വധര്മമപി ചാവേക്ഷ്യ ന വികമ്പിതുമര്ഹസി |
ധര്മ്യാദ്ധി യുദ്ധാച്ഛ്രേയോஉന്യത്ക്ഷത്രിയസ്യ ന വിദ്യതേ || 31 ||
യദൃച്ഛയാ ചോപപന്നം സ്വര്ഗദ്വാരമപാവൃതമ് |
സുഖിനഃ ക്ഷത്രിയാഃ പാര്ഥ ലഭന്തേ യുദ്ധമീദൃശമ് || 32 ||
അഥ ചേത്ത്വമിമം ധര്മ്യം സംഗ്രാമം ന കരിഷ്യസി |
തതഃ സ്വധര്മം കീര്തിം ച ഹിത്വാ പാപമവാപ്സ്യസി || 33 ||
അകീര്തിം ചാപി ഭൂതാനി കഥയിഷ്യന്തി തേஉവ്യയാമ് |
സംഭാവിതസ്യ ചാകീര്തിര്മരണാദതിരിച്യതേ || 34 ||
ഭയാദ്രണാദുപരതം മംസ്യന്തേ ത്വാം മഹാരഥാഃ |
യേഷാം ച ത്വം ബഹുമതോ ഭൂത്വാ യാസ്യസി ലാഘവമ് || 35 ||
അവാച്യവാദാംശ്ച ബഹൂന്വദിഷ്യന്തി തവാഹിതാഃ |
നിന്ദന്തസ്തവ സാമര്ഥ്യം തതോ ദുഃഖതരം നു കിമ് || 36 ||
ഹതോ വാ പ്രാപ്സ്യസി സ്വര്ഗം ജിത്വാ വാ ഭോക്ഷ്യസേ മഹീമ് |
തസ്മാദുത്തിഷ്ഠ കൗന്തേയ യുദ്ധായ കൃതനിശ്ചയഃ || 37 ||
സുഖദുഃഖേ സമേ കൃത്വാ ലാഭാലാഭൗ ജയാജയൗ |
തതോ യുദ്ധായ യുജ്യസ്വ നൈവം പാപമവാപ്സ്യസി || 38 ||
ഏഷാ തേஉഭിഹിതാ സാങ്ഖ്യേ ബുദ്ധിര്യോഗേ ത്വിമാം ശൃണു |
ബുദ്ധ്യാ യുക്തോ യയാ പാര്ഥ കര്മബന്ധം പ്രഹാസ്യസി || 39 ||
നേഹാഭിക്രമനാശോஉസ്തി പ്രത്യവായോ ന വിദ്യതേ |
സ്വല്പമപ്യസ്യ ധര്മസ്യ ത്രായതേ മഹതോ ഭയാത് || 40 ||
വ്യവസായാത്മികാ ബുദ്ധിരേകേഹ കുരുനന്ദന |
ബഹുശാഖാ ഹ്യനന്താശ്ച ബുദ്ധയോஉവ്യവസായിനാമ് || 41 ||
യാമിമാം പുഷ്പിതാം വാചം പ്രവദന്ത്യവിപശ്ചിതഃ |
വേദവാദരതാഃ പാര്ഥ നാന്യദസ്തീതി വാദിനഃ || 42 ||
കാമാത്മാനഃ സ്വര്ഗപരാ ജന്മകര്മഫലപ്രദാമ് |
ക്രിയാവിശേഷബഹുലാം ഭോഗൈശ്വര്യഗതിം പ്രതി || 43 ||
ഭോഗൈശ്വര്യപ്രസക്താനാം തയാപഹൃതചേതസാമ് |
വ്യവസായാത്മികാ ബുദ്ധിഃ സമാധൗ ന വിധീയതേ || 44 ||
ത്രൈഗുണ്യവിഷയാ വേദാ നിസ്ത്രൈഗുണ്യോ ഭവാര്ജുന |
നിര്ദ്വന്ദ്വോ നിത്യസത്ത്വസ്ഥോ നിര്യോഗക്ഷേമ ആത്മവാന് || 45 ||
യാവാനര്ഥ ഉദപാനേ സര്വതഃ സംപ്ലുതോദകേ |
താവാന്സര്വേഷു വേദേഷു ബ്രാഹ്മണസ്യ വിജാനതഃ || 46 ||
കര്മണ്യേവാധികാരസ്തേ മാ ഫലേഷു കദാചന |
മാ കര്മഫലഹേതുര്ഭൂര്മാ തേ സങ്ഗോஉസ്ത്വകര്മണി || 47 ||
യോഗസ്ഥഃ കുരു കര്മാണി സങ്ഗം ത്യക്ത്വാ ധനംജയ |
സിദ്ധ്യസിദ്ധ്യോഃ സമോ ഭൂത്വാ സമത്വം യോഗ ഉച്യതേ || 48 ||
ദൂരേണ ഹ്യവരം കര്മ ബുദ്ധിയോഗാദ്ധനംജയ |
ബുദ്ധൗ ശരണമന്വിച്ഛ കൃപണാഃ ഫലഹേതവഃ || 49 ||
ബുദ്ധിയുക്തോ ജഹാതീഹ ഉഭേ സുകൃതദുഷ്കൃതേ |
തസ്മാദ്യോഗായ യുജ്യസ്വ യോഗഃ കര്മസു കൗശലമ് || 50 ||
കര്മജം ബുദ്ധിയുക്താ ഹി ഫലം ത്യക്ത്വാ മനീഷിണഃ |
ജന്മബന്ധവിനിര്മുക്താഃ പദം ഗച്ഛന്ത്യനാമയമ് || 51 ||
യദാ തേ മോഹകലിലം ബുദ്ധിര്വ്യതിതരിഷ്യതി |
തദാ ഗന്താസി നിര്വേദം ശ്രോതവ്യസ്യ ശ്രുതസ്യ ച || 52 ||
ശ്രുതിവിപ്രതിപന്നാ തേ യദാ സ്ഥാസ്യതി നിശ്ചലാ |
സമാധാവചലാ ബുദ്ധിസ്തദാ യോഗമവാപ്സ്യസി || 53 ||
അര്ജുന ഉവാച |
സ്ഥിതപ്രജ്ഞസ്യ കാ ഭാഷാ സമാധിസ്ഥസ്യ കേശവ |
സ്ഥിതധീഃ കിം പ്രഭാഷേത കിമാസീത വ്രജേത കിമ് || 54 ||
ശ്രീഭഗവാനുവാച |
പ്രജഹാതി യദാ കാമാന്സര്വാന്പാര്ഥ മനോഗതാന് |
ആത്മന്യേവാത്മനാ തുഷ്ടഃ സ്ഥിതപ്രജ്ഞസ്തദോച്യതേ || 55 ||
ദുഃഖേഷ്വനുദ്വിഗ്നമനാഃ സുഖേഷു വിഗതസ്പൃഹഃ |
വീതരാഗഭയക്രോധഃ സ്ഥിതധീര്മുനിരുച്യതേ || 56 ||
യഃ സര്വത്രാനഭിസ്നേഹസ്തത്തത്പ്രാപ്യ ശുഭാശുഭമ് |
നാഭിനന്ദതി ന ദ്വേഷ്ടി തസ്യ പ്രജ്ഞാ പ്രതിഷ്ഠിതാ || 57 ||
യദാ സംഹരതേ ചായം കൂര്മോஉങ്ഗാനീവ സര്വശഃ |
ഇന്ദ്രിയാണീന്ദ്രിയാര്ഥേഭ്യസ്തസ്യ പ്രജ്ഞാ പ്രതിഷ്ഠിതാ || 58 ||
വിഷയാ വിനിവര്തന്തേ നിരാഹാരസ്യ ദേഹിനഃ |
രസവര്ജം രസോஉപ്യസ്യ പരം ദൃഷ്ട്വാ നിവര്തതേ || 59 ||
യതതോ ഹ്യപി കൗന്തേയ പുരുഷസ്യ വിപശ്ചിതഃ |
ഇന്ദ്രിയാണി പ്രമാഥീനി ഹരന്തി പ്രസഭം മനഃ || 60 ||
താനി സര്വാണി സംയമ്യ യുക്ത ആസീത മത്പരഃ |
വശേ ഹി യസ്യേന്ദ്രിയാണി തസ്യ പ്രജ്ഞാ പ്രതിഷ്ഠിതാ || 61 ||
ധ്യായതോ വിഷയാന്പുംസഃ സങ്ഗസ്തേഷൂപജായതേ |
സങ്ഗാത്സംജായതേ കാമഃ കാമാത്ക്രോധോஉഭിജായതേ || 62 ||
ക്രോധാദ്ഭവതി സംമോഹഃ സംമോഹാത്സ്മൃതിവിഭ്രമഃ |
സ്മൃതിഭ്രംശാദ്ബുദ്ധിനാശോ ബുദ്ധിനാശാത്പ്രണശ്യതി || 63 ||
രാഗദ്വേഷവിമുക്തൈസ്തു വിഷയാനിന്ദ്രിയൈശ്ചരന് |
ആത്മവശ്യൈര്വിധേയാത്മാ പ്രസാദമധിഗച്ഛതി || 64 ||
പ്രസാദേ സര്വദുഃഖാനാം ഹാനിരസ്യോപജായതേ |
പ്രസന്നചേതസോ ഹ്യാശു ബുദ്ധിഃ പര്യവതിഷ്ഠതേ || 65 ||
നാസ്തി ബുദ്ധിരയുക്തസ്യ ന ചായുക്തസ്യ ഭാവനാ |
ന ചാഭാവയതഃ ശാന്തിരശാന്തസ്യ കുതഃ സുഖമ് || 66 ||
ഇന്ദ്രിയാണാം ഹി ചരതാം യന്മനോஉനുവിധീയതേ |
തദസ്യ ഹരതി പ്രജ്ഞാം വായുര്നാവമിവാമ്ഭസി || 67 ||
തസ്മാദ്യസ്യ മഹാബാഹോ നിഗൃഹീതാനി സര്വശഃ |
ഇന്ദ്രിയാണീന്ദ്രിയാര്ഥേഭ്യസ്തസ്യ പ്രജ്ഞാ പ്രതിഷ്ഠിതാ || 68 ||
യാ നിശാ സര്വഭൂതാനാം തസ്യാം ജാഗര്തി സംയമീ |
യസ്യാം ജാഗ്രതി ഭൂതാനി സാ നിശാ പശ്യതോ മുനേഃ || 69 ||
ആപൂര്യമാണമചലപ്രതിഷ്ഠം സമുദ്രമാപഃ പ്രവിശന്തി യദ്വത് |
തദ്വത്കാമാ യം പ്രവിശന്തി സര്വേ സ ശാന്തിമാപ്നോതി ന കാമകാമീ || 70 ||
വിഹായ കാമാന്യഃ സര്വാന്പുമാംശ്ചരതി നിഃസ്പൃഹഃ |
നിര്മമോ നിരഹംകാരഃ സ ശാന്തിമധിഗച്ഛതി || 71 ||
ഏഷാ ബ്രാഹ്മീ സ്ഥിതിഃ പാര്ഥ നൈനാം പ്രാപ്യ വിമുഹ്യതി |
സ്ഥിത്വാസ്യാമന്തകാലേஉപി ബ്രഹ്മനിര്വാണമൃച്ഛതി || 72 ||
ഓം തത്സദിതി ശ്രീമദ്ഭഗവദ്ഗീതാസൂപനിഷത്സു ബ്രഹ്മവിദ്യായാം യോഗശാസ്ത്രേ ശ്രീകൃഷ്ണാര്ജുനസംവാദേ
സാംഖ്യയോഗോ നാമ ദ്വിതീയോஉധ്യായഃ ||2 ||