പതഞ്ജലി യോഗ സൂത്രാണി - ൪ (കൈവല്യ പാദഃ)
അഥ കൈവല്യപാദഃ |
ജന്മൗഷധിമന്ത്രതപസ്സമാധിജാഃ സിദ്ധയഃ ||1||
ജാത്യന്തരപരിണാമഃ പ്രകൃത്യാപൂരാത് ||2||
നിമിത്തമപ്രയോജകം പ്രകൃതീനാംവരണഭേദസ്തു തതഃ ക്ഷേത്രികവത് ||3||
നിര്മാണചിത്താന്യസ്മിതാമാത്രാത് ||4||
പ്രവൃത്തിഭേദേ പ്രയോജകം ചിത്തമേകമനേകേഷാമ് ||5||
തത്ര ധ്യാനജമനാശയമ് ||6||
കര്മാശുക്ലാകൃഷ്ണം യോഗിനഃ ത്രിവിധമിതരേഷാമ് ||7||
തതഃ തദ്വിപാകാനുഗ്ണാനാമേവാഭിവ്യക്തിഃ വാസനാനാമ് ||8||
ജാതി ദേശ കാല വ്യവഹിതാനാമപ്യാന്തര്യാം സ്മൃതിസംസ്കാരയോഃ ഏകരൂപത്വാത് ||9||
താസാമനാദിത്വം ചാശിഷോ നിത്യത്വാത് ||10||
ഹേതുഫലാശ്രയാലമ്ബനൈഃസംഗൃഹീതത്വാതേഷാമഭാവേതദഭാവഃ ||11||
അതീതാനാഗതം സ്വരൂപതോஉസ്ത്യധ്വഭേദാദ്ധര്മാണാമ് ||12||
തേ വ്യക്തസൂക്ഷ്മാഃ ഗുണാത്മാനഃ ||13||
പരിണാമൈകത്വാത് വസ്തുതത്ത്വമ് ||14||
വസ്തുസാമ്യേ ചിത്തഭേദാത്തയോര്വിഭക്തഃ പന്ഥാഃ ||15||
ന ചൈകചിത്തതന്ത്രം ചേദ്വസ്തു തദപ്രമാണകം തദാ കിം സ്യാത് ||16||
തദുപരാഗാപേക്ഷിത്വാത് ചിത്തസ്യ വസ്തുജ്ഞാതാജ്ഞാതമ് ||17||
സദാജ്ഞാതാഃ ചിത്തവ്ര്ത്തയഃ തത്പ്രഭോഃ പുരുഷസ്യാപരിണാമിത്വാത് ||18||
ന തത്സ്വാഭാസം ദൃശ്യത്വാത് ||19||
ഏക സമയേ ചോഭയാനവധാരണമ് ||20||
ചിത്താന്തര ദൃശ്യേ ബുദ്ധിബുദ്ധേഃ അതിപ്രസങ്ഗഃ സ്മൃതിസംകരശ്ച ||21||
ചിതേരപ്രതിസംക്രമായാഃ തദാകാരാപത്തൗ സ്വബുദ്ധി സംവേദനമ് ||22||
ദ്രഷ്ടൃദൃശ്യോപരക്തം ചിത്തം സര്വാര്ഥമ് ||23||
തദസങ്ഖ്യേയ വാസനാഭിഃ ചിത്രമപി പരാര്ഥമ് സംഹത്യകാരിത്വാത് ||24||
വിശേഷദര്ശിനഃ ആത്മഭാവഭാവനാനിവൃത്തിഃ ||25||
തദാ വിവേകനിമ്നം കൈവല്യപ്രാഗ്ഭാരം ചിത്തമ് ||26||
തച്ഛിദ്രേഷു പ്രത്യയാന്തരാണി സംസ്കാരേഭ്യഃ ||27||
ഹാനമേഷാം ക്ലേശവദുക്തമ് ||28||
പ്രസംഖ്യാനേஉപ്യകുസീദസ്യ സര്വഥാ വിവേകഖ്യാതേഃ ധര്മമേഘസ്സമാധിഃ ||29||
തതഃ ക്ലേശകര്മനിവൃത്തിഃ ||30||
തദാ സര്വാവരണമലാപേതസ്യ ജ്ഞാനസ്യാനന്ത്യാത് ജ്ഞേയമല്പമ് ||31||
തതഃ കൃതാര്ഥാനം പരിണാമക്രമസമാപ്തിര്ഗുണാനാമ് ||32||
ക്ഷണപ്രതിയോഗീ പരിണാമാപരാന്ത നിര്ഗ്രാഹ്യഃ ക്രമഃ ||33||
പുരുഷാര്ഥശൂന്യാനാം ഗുണാനാംപ്രതിപ്രസവഃ കൈവല്യം സ്വരൂപപ്രതിഷ്ഠാ വാ ചിതിശക്തിരിതി ||34||
ഇതി പാതഞ്ജലയോഗദര്ശനേ കൈവല്യപാദോ നാമ ചതുര്ഥഃ പാദഃ |