പതഞ്ജലി യോഗ സൂത്രാണി - ൩ (വിഭൂതി പാദഃ)
ശ്രീപാതഞ്ജലയോഗദര്ശനമ് |
അഥ വിഭൂതിപാദഃ |
ദേശബന്ധശ്ചിത്തസ്യ ധാരണാ ||1||
തത്ര പ്രത്യയൈകതാനതാ ധ്യാനമ് ||2||
തദേവാര്ഥമാത്രനിര്ഭാസം സ്വരൂപശൂന്യമിവ സമാധിഃ ||3||
ത്രയമേകത്ര സംയമഃ ||4||
തജ്ജയാത് പ്രജ്ഞാലോകഃ ||5||
തസ്യ ഭൂമിഷു വിനിയോഗഃ ||6||
ത്രയമന്തരങ്ഗം പൂര്വേഭ്യഃ ||7||
തദപി ബഹിരങ്ഗം നിര്ബീജസ്യ ||8||
വ്യുത്ഥാനനിരോധസംസ്കാരയോരഭിഭവപ്രാദുര്ഭാവൗ നിരോധക്ഷണചിത്താന്വയോ നിരോധപരിണാമഃ ||9||
തസ്യ പ്രശാന്തവാഹിതാ സംസ്കാരാത് ||10||
സര്വാര്ഥതൈകാഗ്രാതയോഃ ക്ഷയോദയൗ ചിത്തസ്യ സമാധിപരിണാമഃ ||11||
തതഃ പുനഃ ശാന്തോദിതൗ തുല്യപ്രത്യയൗ ചിത്തസ്യൈകാഗ്രതാ പരിണാമഃ ||12||
ഏതേന ഭൂതേന്ദ്രിയേഷു ധര്മലക്ഷണാവസ്ഥാപരിണാമാ വ്യാഖ്യാതാഃ ||13||
ശാന്തോദിതാവ്യപദേശ്യധര്മാനുപാതീ ധര്മീ ||14||
ക്രമാന്യത്വം പരിണാമാന്യത്വേ ഹേതുഃ ||15||
പരിണാമത്രയസംയമാദതീതാനാഗതജ്ഞാനമ് ||16||
ശബ്ദാര്ഥപ്രത്യയാനാമിതരേതരാധ്യാസാത് സങ്കരസ്തത്പ്രവിഭാഗസംയമാത് സര്വഭൂതരുതജ്ഞാനമ് ||17||
സംസ്കാരസാക്ഷാത്കരണാത് പൂര്വജാതിജ്ഞാനമ് ||18||
പ്രത്യയസ്യ പരചിത്തജ്ഞാനമ് ||19||
ന ച തത് സാലമ്ബനം തസ്യാവിഷയീഭൂതത്വാത് ||20||
കായരൂപസംയമാത് തദ്ഗ്രാഹ്യശക്തിസ്തമ്ഭേ ചക്ഷുഃ പ്രകാശാസംപ്രയോഗേஉന്തര്ധാനമ് ||21||
സോപക്രമം നിരുപക്രമം ച കര്മ തത്സംയമാദപരാന്തജ്ഞാനമരിഷ്ടേഭ്യോ വാ ||22||
മൈത്ര്യാദിഷു ബലാനി ||23||
ബലേഷു ഹസ്തിബലാദീനീ ||24||
പ്രവൃത്ത്യാലോകന്യാസാത് സൂക്ഷ്മവ്യവഹിതവിപ്രകൃഷ്ടജ്ഞാനമ് ||25||
ഭുവനജ്ഞാനം സൂര്യേ സംയമാത് ||26||
ചന്ദ്രേ താരാവ്യൂഹജ്ഞാനമ് ||27||
ധ്രുവേ തദ്ഗതിജ്ഞാനമ് ||28||
നാഭിചക്രേ കായവ്യൂഹജ്ഞാനമ് ||29||
കണ്ഠകൂപേ ക്ഷുത്പിപാസാനിവൃത്തിഃ ||30||
കൂര്മനാഡ്യാം സ്ഥൈര്യമ് ||31||
മൂര്ധജ്യോതിഷി സിദ്ധദര്ശനമ് ||32||
പ്രാതിഭാദ്വാ സര്വമ് ||33||
ഹൃദയേ ചിത്തസംവിത് ||34||
സത്ത്വപുരുഷയോരത്യന്താസങ്കീര്ണയോഃ പ്രത്യയാവിശേഷോ ഭോഗഃ പരാര്ഥത്വാത് സ്വാര്ഥസംയമാത് പുരുഷജ്ഞാനമ് ||35||
തതഃ പ്രാതിഭശ്രാവണവേദനാദര്ശാസ്വാദവാര്താ ജായന്തേ ||36||
തേ സമാധാവുപസര്ഗാവ്യുത്ഥാനേ സിദ്ധയഃ ||37||
ബന്ധകാരണശൈഥില്യാത് പ്രചാരസംവേദനാച്ച ചിത്തസ്യ പരശരീരാവേശഃ ||38||
ഉദാനജയാജ്ജലപങ്കകണ്ടകാദിഷ്വസങ്ഗ ഉത്ക്രാന്തിശ്ച ||39||
സമാനജയാജ്ജ്വലനമ് ||40||
ശ്രോത്രാകാശയോഃ സമ്ബന്ധസംയമാത് ദിവ്യം ശ്രോത്രമ് ||41||
കായാകാശയോഃ സമ്ബന്ധസംയമാത് ലഘുതൂലസമാപത്തേശ്ച ആകാശഗമനമ് ||42||
ബഹിരകല്പിതാ വൃത്തിര്മഹാവിദേഹാ തതഃ പ്രകാശാവരണക്ഷയഃ ||43||
സ്ഥൂലസ്വരൂപസൂക്ഷ്മാന്വയാര്ഥവത്ത്വസംയമാത് ഭൂതജയഃ ||44||
തതോஉണിമാദിപ്രാദുര്ഭാവഃ കായസംപത് തദ്ധര്മാനഭിഘാതശ്ച ||45||
രൂപലാവണ്യബലവജ്രസംഹനനത്വാനി കായസമ്പത് ||46||
ഗ്രഹണസ്വരൂപാസ്മിതാന്വയാര്ഥവത്ത്വസംയമാദിന്ദ്രിയജയഃ ||47||
തതോ മനോജവിത്വം വികരണഭാവഃ പ്രധാനജയശ്ച ||48||
സത്ത്വപുരുഷാന്യതാഖ്യാതിമാത്രസ്യ സര്വഭാവാധിഷ്ഠാതൃത്വം സര്വജ്ഞാതൃത്വഞ്ച ||49||
തദ്വൈരാഗ്യാദപി ദോഷബീജക്ഷയേ കൈവല്യമ് ||50||
സ്ഥാന്യുപനിമന്ത്രണേ സങ്ഗസ്മയാകരണം പുനരനിഷ്ടപ്രസങ്ഗാത് ||51||
ക്ഷണതത്ക്രമയോഃ സംയമാദ്വിവേകജം ജ്ഞാനമ് ||52||
ജാതിലക്ഷണദേശൈരന്യതാനവച്ഛേദാത് തുല്യയോസ്തതഃ പ്രതിപത്തിഃ ||53||
താരകം സര്വവിഷയം സര്വഥാവിഷയമക്രമം ചേതി വിവേകജം ജ്ഞാനമ് ||54||
സത്ത്വപുരുഷയോഃ ശുദ്ധിസാമ്യേ കൈവല്യമ് ||55||
ഇതി ശ്രീപാതഞ്ജലയോഗദര്ശനേ വിഭൂതിപാദോ നാമ തൃതീയഃ പാദഃ |