പതഞ്ജലി യോഗ സൂത്രാണി - ൨ (സാധന പാദ)
അഥ സാധനപാദഃ |
തപഃ സ്വാധ്യായേശ്വരപ്രണിധാനാനി ക്രിയായോഗഃ ||1||
സമാധിഭാവനാര്ഥഃ ക്ലേശതനൂകരണാര്ഥശ്ച ||2||
അവിദ്യാസ്മിതാരാഗദ്വേഷാഭിനിവേശാഃ ക്ലേശാഃ ||3||
അവിദ്യാ ക്ഷേത്രമുത്തരേഷാം പ്രസുപ്തതനുവിച്ഛിന്നോദാരാണാമ് ||4||
അനിത്യാശുചിദുഃഖാനാത്മസു നിത്യശുചിസുഖാത്മഖ്യാതിരവിദ്യാ ||5||
ദൃഗ്ദര്ശനശക്ത്യോരേകാത്മതേവാസ്മിതാ ||6||
സുഖാനുശയീ രാഗഃ ||7||
ദുഃഖാനുശയീ ദ്വേഷഃ ||8||
സ്വരസവാഹീ വിദുഷോஉപി തഥാരൂഢോஉഭിനിവേശഃ ||9||
തേ പ്രതിപ്രസവഹേയാഃ സൂക്ഷ്മാഃ ||10||
ധ്യാനഹേയാസ്തദ്വൃത്തയഃ ||11||
ക്ലേശമൂലഃ കര്മാശയോ ദൃഷ്ടാദൃഷ്ടജന്മവേദനീയഃ ||12||
സതി മൂലേ തദ് വിപാകോ ജാത്യായുര്ഭോഗാഃ ||13||
തേ ഹ്ലാദപരിതാപഫലാഃ പുണ്യാപുണ്യഹേതുത്വാത് ||14||
പരിണാമതാപസംസ്കാരദുഃഖൈര്ഗുണവൃത്തിവിരോധാച്ച ദുഃഖമേവ സര്വം വിവേകിനഃ ||15||
ഹേയം ദുഃഖമനാഗതമ് ||16||
ദ്രഷ്ട്ടദൃശ്യയോഃ സംയോഗോ ഹേയഹേതുഃ||17||
പ്രകാശക്രിയാസ്ഥിതിശീലം ഭൂതേന്ദ്രിയാത്മകം ഭോഗാപവര്ഗാര്ഥം ദൃശ്യമ് ||18||
വിശേഷാവിശേഷലിങ്ഗമാത്രാലിങ്ഗാനി ഗുണപര്വാണി ||19||
ദ്രഷ്ടാ ദൃശിമാത്രഃ ശുദ്ധോஉപി പ്രത്യയാനുപശ്യഃ ||20||
തദര്ഥ ഏവ ദൃശ്യസ്യാത്മാ ||21||
കൃതാര്ഥം പ്രതി നഷ്ടമപ്യനഷ്ടം തദന്യസാധാരണത്വാത് ||22||
സ്വസ്വാമിശക്ത്യോഃ സ്വരൂപോപലബ്ധിഹേതുഃ സംയോഗഃ ||23||
തസ്യ ഹേതുരവിദ്യാ ||24||
തദഭാവാത്സംയോഗാഭാവോ ഹാനം തദ് ദൃശേഃ കൈവല്യമ് ||25||
വിവേകഖ്യാതിരവിപ്ലവാ ഹാനോപായഃ ||26||
തസ്യ സപ്തധാ പ്രാന്തഭൂമിഃ പ്രജ്ഞാ ||27||
യോഗാങ്ഗാനുഷ്ഠാനാദശുദ്ധിക്ഷയേ ജ്ഞാനദീപ്തിരാവിവേകഖ്യാതേഃ ||28||
യമനിയമാസനപ്രാണായാമപ്രത്യാഹാരധാരണാധ്യാനസമാധയോഷ്ടാവങ്ഗാനി ||29||
അഹിംസാസത്യാസ്തേയബ്രഹ്മചര്യാപരിഗ്രഹാ യമാഃ ||30||
ജാതിദേശകാലസമയാനവച്ഛിനാഃ സാര്വഭൗമാ മഹാവ്രതമ് ||31||
ശൗചസന്തോഷതപഃ സ്വാധ്യായേശ്വരപ്രണിധാനാനി നിയമാഃ ||32||
വിതര്കബാധനേ പ്രതിപക്ഷഭാവനമ് ||33||
വിതര്കാഹിംസാദയഃ കൃതകാരിതാനുമോദിതാ ലോഭക്രോധമോഹപൂര്വകാ മൃദുമധ്യാധിമാത്രാ ദുഃഖാജ്ഞാനാനന്തഫലാ ഇതി പ്രതിപക്ഷഭാവനമ് ||34||
അഹിംസാപ്രതിഷ്ഠായാം തത്സന്നിധൗ വൈരത്യാഗഃ ||35||
സത്യപ്രതിഷ്ഠായാം ക്രിയാഫലാശ്രയത്വമ് ||36||
അസ്തേയപ്രതിഷ്ഠായാം സര്വരത്നോപസ്ഥാനമ് ||37||
ബ്രഹ്മചര്യപ്രതിഷ്ഠായാം വീര്യലാഭഃ ||38||
അപരിഗ്രഹസ്ഥൈര്യേ ജന്മകഥന്താസമ്ബോധഃ ||39||
ശൗചാത്സ്വാങ്ഗജുഗുപ്സാ പരൈരസംസര്ഗഃ ||40||
സത്ത്വശുദ്ധിസൗമനസ്യൈകാഗ്ര്യേന്ദ്രിയജയാത്മദര്ശനയോഗ്യത്വാനി ച ||41||
സന്തോഷാത് അനുത്തമഃസുഖലാഭഃ ||42||
കായേന്ദ്രിയസിദ്ധിരശുദ്ധിക്ഷയാത് തപസഃ ||43||
സ്വാധ്യായാദിഷ്ടദേവതാസംപ്രയോഗഃ ||44||
സമാധിസിദ്ധിരീശ്വരപ്രണിധാനാത് ||45||
സ്ഥിരസുഖമാസനമ് ||46||
പ്രയത്നശൈഥില്യാനന്തസമാപത്തിഭ്യാമ് ||47||
തതോ ദ്വന്ദ്വാനഭിഘാതഃ ||48||
തസ്മിന് സതി ശ്വാസപ്രശ്വാസയോര്ഗതിവിച്ഛേദഃ പ്രാണായാമഃ ||49||
(സ തു) ബാഹ്യാഭ്യന്തരസ്തമ്ഭവൃത്തിര്ദേശകാലസങ്ഖ്യാഭിഃ പരിദൃഷ്ടോ ദീര്ഘസൂക്ഷ്മഃ ||50||
ബാഹ്യാഭ്യന്തരവിഷയാക്ഷേപീ ചതുര്ഥഃ ||51||
തതഃ ക്ഷീയതേ പ്രകാശാവരണമ് ||52||
ധാരണാസു ച യോഗ്യതാ മനസഃ ||53||
സ്വവിഷയാസംപ്രയോഗേ ചിത്തസ്വരൂപാനുകാര ഇവേന്ദ്രിയാണാം പ്രത്യാഹാരഃ ||54||
തതഃ പരമാവശ്യതേന്ദ്രിയാണാമ് ||55||
ഇതി പാതഞ്ജലയോഗദര്ശനേ സാധനപാദോ നാമ ദ്വിതീയഃ പാദഃ |