ഭര്തൃഹരേഃ ശതക ത്രിശതി - വൈരാഗ്യ ശതകമ്
ചൂഡോത്തംസിതചന്ദ്രചാരുകലികാചഞ്ചച്ഛിഖാഭാസ്വരോ
ലീലാദഗ്ധവിലോലകാമശലഭഃ ശ്രേയോദശാഗ്രേ സ്ഫുരന് |
അന്തഃസ്ഫൂര്ജദ്‌അപാരമോഹതിമിരപ്രാഗ്ഭാരമ് ഉച്ചാടയന്
ശ്വേതഃസദ്മനി യോഗിനാം വിജയതേ ജ്ഞാനപ്രദീപോ ഹരഃ || 3.1 ||
ഭ്രാന്തം ദേശമ് അനേകദുര്ഗവിഷമം പ്രാപ്തം ന കിഞ്ചിത്ഫലം
ത്യക്ത്വാ ജാതികുലാഭിമാനമ് ഉചിതം സേവാ കൃതാ നിഷ്ഫലാ |
ഭുക്തം മാനവിവര്ജിതം പരഗൃഹേഷ്വാശങ്കയാ കാകവത്
തൃഷ്ണേ ജൃമ്ഭസി പാപകര്മപിശുനേ നാദ്യാപി സന്തുഷ്യസി || 3.2 ||
ഉത്ഖാതം നിധിശങ്കയാ ക്ഷിതിതലം ധ്മാതാ ഗിരേര്ധാതവോ
നിസ്തീര്ണഃ സരിതാം പതിര്നൃപതയോ യത്നേന സന്തോഷിതാഃ |
മന്ത്രാരാധനതത്പരേണ മനസാ നീതാഃ ശ്മശാനേ നിശാഃ
പ്രാപ്തഃ കാണവരാടകോஉപി ന മയാ തൃഷ്ണേ സകാമാ ഭവ || 3.3 ||
ഖലാലാപാഃ സൗഢാഃ കഥമ് അപി തദ്‌ആരാധനപരൈര്നിഗൃഹ്യാന്തര്
ബാഷ്പം ഹസിതമ് അപി ശൂന്യേന മനസാ |
കൃതോ വിത്തസ്തമ്ഭപ്രതിഹതധിയാമ് അഞ്ജലിരപി
ത്വമ് ആശേ മോഘാശേ കിമ അപരമ് അതോ നര്തയസി മാമ് || 3.4 ||
അമീഷാം പ്രാണാനാം തുലിതവിസിനീപത്രപയസാം
കൃതേ കിം നാസ്മാഭിര്വിഗലിതവിവേകൈര്വ്യവസിതമ് |
യദ്‌ആഢ്യാനാമ് അഗ്രേ ദ്രവിണമദനിഃസംജ്ഞമനസാം
കൃതം മാവവ്രീഡൈര്നിജഗുണകഥാപാതകമ് അപി || 3.5 ||
ക്ഷാന്തം ന ക്ഷമയാ ഗൃഹോചിതസുഖം ത്യക്തം ന സന്തോഷതഃ
സോഢോ ദുഃസഹശീതതാപപവനക്ലേശോ ന തപ്തം തപഃ |
ധ്യാതം വിത്തമ് അഹര്നിശം നിത്യമിതപ്രാണൈര്ന ശമ്ഭോഃ പദം
തത്തത്കര്മ കൃതം യദേവ മുനിഭിസ്തൈസ്തൈഃ ഫലൈര്വഞ്ചിതാഃ || 3.6 ||
ഭോഗാ ന ഭുക്താ വയമ് ഏവ ഭുക്താസ്
തപോ ന തപ്തം വയമ് ഏവ തപ്താഃ |
കാലോ ന യാതോ വയമ് ഏവ യാതാസ്തൃഷ്ണാ
ന ജീര്ണാ വയമ് ഏവ ജീര്ണാഃ || 3.7 ||
ബലിഭിര്മുഖമ് ആക്രാന്തം പലിതേനാങ്കിതം ശിരഃ |
ഗാത്രാണി ശിഥിലായന്തേ തൃഷ്ണൈകാ തരുണായതേ || 3.8 ||
വിവേകവ്യാകോശേ വിദധതി സമേ ശാമ്യതി തൃഷാ
പരിഷ്വങ്ഗേ തുങ്ഗേ പ്രസരതിതരാം സാ പരിണതാ |
ജരാജീര്ണൈശ്വര്യഗ്രസനഗഹനാക്ഷേപകൃപണസ്തൃഷാപാത്രം
യസ്യാം ഭവതി മരുതാമ് അപ്യധിപതിഃ || 3.81 ||
നിവൃത്താ ഭോഗേച്ഛാ പുരുഷബഹുമാനോஉപി ഗലിതഃ
സമാനാഃ സ്വര്യാതാഃ സപദി സുഹൃദോ ജീവിതസമാഃ |
ശനൈര്യഷ്ട്യുത്ഥാനം ഘനതിമിരരുദ്ധേ ച നയനേ
അഹോ മൂഢഃ കായസ്തദപി മരണാപായചകിതഃ || 3.9 ||
ആശാ നാമ നദീ മനോരഥജലാ തൃഷ്ണാതരങ്ഗാകുലാ
രാഗഗ്രാഹവതീ വിതര്കവിഹഗാ ധൈര്യദ്രുമധ്വംസിനീ |
മോഹാവര്തസുദുസ്തരാതിഗഹനാ പ്രോത്തുങ്ഗചിന്താതടീ
തസ്യാഃ പരഗതാ വിശുദ്ധമ് അലസോ നന്ദന്തി യോഗീശ്വരാഃ || 3.10 ||
ന സംസാരോത്പന്നം ചരിതമ് അനുപശ്യാമി കുശലം
വിപാകഃ പുണ്യാനാം ജനയതി ഭയം മേ വിമൃശതഃ |
മഹദ്ഭിഃ പുണ്യൗഘൈശ്ചിരപരിഗൃഹീതാശ്ച വിഷയാ
മഹാന്തോ ജായന്തേ വ്യസനമ് ഇവ ദാതും വിഷയിണാമ് || 3.11 ||
അവശ്യം യാതാരശ്ചിരതരമ് ഉഷിത്വാപി വിഷയാ
വിയോഗേ കോ ഭേദസ്ത്യജതി ന ജനോ യത്സ്വയമ് അമൂന് |
വ്രജന്തഃ സ്വാതന്ത്ര്യാദതുലപരിതാപായ മനസഃ
സ്വയം ത്യക്താ ഹ്യേതേ ശമസുഖമ് അനന്തം വിദധതി || 3.12 ||
ബ്രഹ്മജ്ഞാനവിവേകനിര്മലധിയഃ കുര്വന്ത്യഹോ ദുഷ്കരം
യന്മുഞ്ചന്ത്യുപഭോഗഭാഞ്ജ്യപി ധനാന്യേകാന്തതോ നിഃസ്പൃഹാഃ |
സമ്പ്രാതാന്ന പുരാ ന സമ്പ്രതി ന ച പ്രാപ്തൗ ദൃഢപ്രത്യയാന്
വാഞ്ഛാമാത്രപരിഗ്രഹാനപി പരം ത്യക്തും ന ശക്താ വയമ് || 3.13 ||
ധന്യാനാം ഗിരികന്ദരേഷു വസതാം ജ്യോതിഃ പരം ധ്യായതാമാനന്ദാശ്രു
ജലം പിബന്തി ശകുനാ നിഃശങ്കമ് അങ്കേശയാഃ |
അസ്മാകം തു മനോരഥോപരചിതപ്രാസാദവാപീതടക്രീഡാ
കാനനകേലികൗതുകജുഷാമ് ആയുഃ പരം ക്ഷീയതേ || 3.14 ||
ഭിക്ഷാശതം തദപി നീരസമ് ഏകബാരം
ശയ്യാ ച ഭൂഃ പരിജനോ നിജദേഹമാത്രമ് |
വസ്ത്രം വിശീര്ണശതഖണ്ഡമയീ ച കന്ഥാ
ഹാ ഹാ തഥാപി വിഷയാ ന പരിത്യജന്തി || 3.15 ||
സ്തനൗ മാംസഗ്രന്ഥീ കനകകലശാവിത്യുപമിതീ
മുഖം ശ്ലേഷ്മാഗാരം തദപി ച ശശാങ്കേന തുലിതമ് |
സ്രവന്മൂത്രക്ലിന്നം കരിവരശിരസ്പര്ധി ജഘനം
മുഹുര്നിന്ദ്യം രൂപം കവിജനവിശേഷൈര്ഗുരുകൃതമ് || 3.16 ||
ഏകോ രാഗിഷു രാജതേ പ്രിയതമാദേഹാര്ധഹാരീ ഹരോ
നീരാഗേഷു ജനോ വിമുക്തലലനാസങ്ഗോ ന യസ്മാത്പരഃ |
ദുര്വാരസ്മരബാണപന്നഗവിഷവ്യാബിദ്ധമുഗ്ധോ ജനഃ
ശേഷഃ കാമവിഡമ്ബിതാന്ന വിഷയാന്ഭോക്തും ന മോക്തും ക്ഷമഃ || 3.17 ||
അജാനന്ദാഹാത്മ്യം പതതു ശലഭസ്തീവ്രദഹനേ
സ മീനോஉപ്യജ്ഞാനാദ്ബഡിശയുതമ് അശ്നാതു പിശിതമ് |
വിജാനന്തോஉപ്യേതേ വയമ് ഇഹ വിയജ്ജാലജടിലാന്
ന മുഞ്ചാമഃ കാനാമ് അഹഹ ഗഹനോ മോഹമഹിമാ || 3.18 ||
തൃഷാ ശുഷ്യത്യാസ്യേ പിബതി സലിലം ശീതമധുരം
ക്ഷുധാര്തഃ ശാല്യന്നം കവലയതി മാംസാദികലിതമ് |
പ്രദീപ്തേ കാമാഗ്നൗ സുദൃഢതരമ് ആലിങ്ഗതി വധൂം
പ്രതീകാരം വ്യാധഃ സുഖമ് ഇതി വിപര്യസ്യതി ജനഃ || 3.19 ||
തുങ്ഗം വേശ്മ സുതാഃ സതാമ് അഭിമതാഃ സങ്ഖ്യാതിഗാഃ സമ്പദഃ
കല്യാണീ ദയിതാ വയശ്ച നവമ് ഇത്യജ്ഞാനമൂഢോ ജനഃ |
മത്വാ വിശ്വമ് അനശ്വരം നിവിശതേ സംസാരകാരാഗൃഹേ
സംദൃശ്യ ക്ഷണഭങ്ഗുരം തദഖിലം ധന്യസ്തു സന്ന്യസ്യതി || 3.20 ||
ദീനാ ദീനമുഖൈഃ സദൈവ ശിശുകൈരാകൃഷ്ടജീര്ണാമ്ബരാ
ക്രോശദ്ഭിഃ ക്ഷുധിതൈര്നിരന്നവിധുരാ ദൃശ്യാ ന ചേദ്ഗേഹിനീ |
യാച്ഞാഭങ്ഗഭയേന ഗദ്ഗദഗലത്രുട്യദ്വിലീനാക്ഷരം
കോ ദേഹീതി വദേത്സ്വദഗ്ധജഠരസ്യാര്ഥേ മനസ്വീ പുമാന് || 3.21 ||
അഭിമതമഹാമാനഗ്രന്ഥിപ്രഭേദപടീയസീ
ഗുരുതരഗുണഗ്രാമാഭോജസ്ഫുടോജ്ജ്വലചന്ദ്രികാ |
വിപുലവിലല്ലജ്ജാവല്ലീവിതാനകുഠാരികാ
ജഠരപിഠരീ ദുസ്പുരേയം കരോതി വിഡമ്ബനമ് || 3.22 ||
പുണ്യേ ഗ്രാമേ വനേ വാ മഹതി സിതപടച്ഛന്നപാലീ കപാലിം
ഹ്യാദായ ന്യായഗര്ഭദ്വിജഹുതഹുതഭുഗ്ധൂമധൂമ്രോപകണ്ഠേ |
ദ്വാരം ദ്വാരം പ്രവിഷ്ടോ വരമ് ഉദരദരീപൂരണായ ക്ഷുധാര്തോ
മാനീ പ്രാണൈഃ സനാഥോ ന പുനരനുദിനം തുല്യകുല്യേസു ദീനഃ || 3.23 ||
ഗങ്ഗാതരങ്ഗകണശീകരശീതലാനി
വിദ്യാധരാധ്യുഷിതചാരുശിലാതലാനി |
സ്ഥാനാനി കിം ഹിമവതഃ പ്രലയം ഗതാനി
യത്സാവമാനപരപിണ്ഡരതാ മനുഷ്യാഃ || 3.24 ||
കിം കന്ദാഃ കന്ദരേഭ്യഃ പ്രലയമ് ഉപഗതാ നിര്ഝരാ വാ ഗിരിഭ്യഃ
പ്രധ്വസ്താ വാ തരുഭ്യഃ സരസഗലഭൃതോ വല്കലിന്യശ്ച ശാഖാഃ |
വീക്ഷ്യന്തേ യന്മുഖാനി പ്രസഭമ് അപഗതപ്രശ്രയാണാം ഖലാനാം
ദുഃഖാപ്തസ്വല്പവിത്തസ്മയപവനവശാനര്തിതഭ്രൂലതാനി || 3.25 ||
പുണ്യൈര്മൂലഫലൈസ്തഥാ പ്രണയിനീം വൃത്തിം കുരുഷ്വാധുനാ
ഭൂശയ്യാം നവപല്ലവൈരകൃപണൈരുത്തിഷ്ഠ യാവോ വനമ് |
ക്ഷുദ്രാണാമ് അവിവേകമൂഢമനസാം യത്രേശ്വരാണാം സദാ
വിത്തവ്യാധിവികാരവിഹ്വലഗിരാം നാമാപി ന ശ്രൂയതേ || 3.26 ||
ഫലം സ്വേച്ഛാലഭ്യം പ്രതിവനമ് അഖേദം ക്ഷിതിരുഹാം
പയഃ സ്ഥാനേ സ്ഥാനേ ശിശിരമധുരം പുണ്യസരിതാമ് |
മൃദുസ്പര്ശാ ശയ്യാ സുലലിതലതാപല്ലവമയീ
സഹന്തേ സന്താപം തദപി ധനിനാം ദ്വാരി കൃപണാഃ || 3.27 ||
യേ വര്തന്തേ ധനപതിപുരഃ പ്രാര്ഥനാദുഃഖഭാജോ
യേ ചാല്പത്വം ദധതി വിഷയാക്ഷേപപര്യാപ്തബുദ്ധേഃ |
തേഷാമ് അന്തഃസ്ഫുരിതഹസിതം വാസരാണി സ്മരേയം
ധ്യാനച്ഛേദേ ശിഖരികുഹരഗ്രാവശയ്യാനിഷണ്ണഃ || 3.28 ||
യേ സന്തോഷനിരന്തരപ്രമുദിതസ്തേഷാം ന ഭിന്നാ മുദോ
യേ ത്വന്യേ ധനലുബ്ധസങ്കലധിയസ്തേസാം ന തൃഷ്ണാഹതാ |
ഇത്ഥം കസ്യ കൃതേ കുതഃ സ വിധിനാ കീദൃക്പദം സമ്പദാം
സ്വാത്മന്യേവ സമാപ്തഹേമമഹിമാ മേരുര്ന മേ രോചതേ || 3.29 ||
ഭിക്ഷാഹാരമ് അദൈന്യമ് അപ്രതിസുഖം ഭീതിച്ഛിദം സര്വതോ
ദുര്മാത്സര്യമദാഭിമാനമഥനം ദുഃഖൗഘവിധ്വംസനമ് |
സര്വത്രാന്വഹമ് അപ്രയത്നസുലഭം സാധുപ്രിയം പാവനം
ശമ്ഭോഃ സത്രമ് അവായമ് അക്ഷയനിധിം ശംസന്തി യോഗീശ്വരാഃ || 3.30 ||
ഭോഗേ രോഗമയം കുലേ ച്യുതിഭയം വിത്തേ നൃപാലാദ്ഭയം
മാനേ ധൈന്യഭയം ബലേ രിപുഭയം രൂപേ ജരായ ഭയമ് |
ശാസ്ത്രേ വാദിഭയം ഗുണേ ഖലഭയം കായേ കൃതാന്താദ്ഭയം
സര്വം വസ്തു ഭയാന്വിതം ഭുവി ന്ണാം വൈരാഗ്യമ് ഏവാഭയമ് || 3.31 ||
ആക്രാന്തം മരണേന ജന്മ ജരസാ ചാത്യുജ്ജ്വലം യൗവനം
സന്തോഷോ ധനലിപ്സയാ ശമമുഖം പ്രൗഢാങ്ഗനാവിഭ്രമൈഃ |
ലോകൈര്മത്സരിഭിര്ഗുണാ വനഭുവോ വ്യാലൈര്നൃപാ ദുര്ജനൈര്
അസ്ഥൈര്യേണ വിഭൂതയോஉപ്യപഹതാ ഗ്രസ്തം ന കിം കേന വാ || 3.32 ||
ആധിവ്യാധിശതൈര്ജനസ്യ വിവിധൈരാരോഗ്യമ് ഉന്മൂല്യതേ
ലക്ഷ്മീര്യത്ര പതന്തി തത്ര വിവൃതദ്വാരാ ഇവ വ്യാപദഃ |
ജാതം ജാതമ് അവശ്യമ് ആശു വിവശം മൃത്യുഃ കരോത്യാത്മസാത്
തത്കിം തേന നിരങ്കുശേന വിധിനാ യന്നിര്മിതം സുസ്ഥിരമ് || 3.33 ||
ഭോഗാസ്തുങ്ഗതരങ്ഗഭങ്ഗതരലാഃ പ്രാണാഃ ക്ഷണധ്വംസിനഃ
സ്തോകാന്യേവ ദിനാനി യൗവനസുഖം സ്ഫൂര്തിഃ പ്രിയാസു സ്ഥിതാ |
തത്സംസാരമ് അസാരമ് ഏവ നിഖിലം ബുദ്ധ്വാ ബുധാ ബോധകാ
ലോകാനുഗ്രഹപേശലേന മനസാ യത്നഃ സമാധീയതാമ് || 3.34 ||
ഭോഗാ മേഘവിതാനമധ്യവിലസത്സൗദാമിനീചഞ്ചലാ
ആയുര്വായുവിഘട്ടിതാബ്ജപടലീലീനാമ്ബുവദ്ഭങ്ഗുരമ് |
ലീലാ യൗവനലാലസാസ്തനുഭൃതാമ് ഇത്യാകലയ്യ ദ്രുതം
യോഗേ ധൈര്യസമാധിസിദ്ധിസുലഭേ ബുദ്ധിം വിദധ്വം ബുധാഃ || 3.35 ||
ആയുഃ കല്ലോലലോലം കതിപയദിവസസ്ഥായിനീ യൗവനശ്രീര്
അര്ഥാഃ സങ്കല്പകല്പാ ഘനസമയതഡിദ്വിഭ്രമാ ഭോഗപൂഗാഃ |
കണ്ഠാശ്ലേഷോപഗൂഢ തദപി ച ന ചിരം യത്പ്രിയാഭഃ പ്രണീതം
ബ്രഹ്മണ്യാസക്തചിത്താ ഭവത ഭവമയാമ്ഭോധിപാരം തരീതുമ് || 3.36 ||
കൃച്ഛ്രേണാമേധ്യമധ്യേ നിയമിതതനുഭിഃ സ്ഥീയതേ ഗര്ഭവാസേ
കാന്താവിശ്ലേഷദുഃഖവ്യതികരവിഷമോ യൗവനേ ചോപഭോഗഃ |
വാമാക്ഷീണാമ് അവജ്ഞാവിഹസിതവസതിര്വൃദ്ധഭാവോஉന്യസാധുഃ
സംസാരേ രേ മനുഷ്യാ വദത യദി സുഖം സ്വല്പമ് അപ്യസ്തി കിഞ്ചിഥ് || 3.37 ||
വ്യാഘ്രീവ തിഷ്ഠതി ജരാ പരിതര്ജയന്തീ
രോഗാശ്ച ശത്രവ ഇവ പ്രഹരന്തി ദേഹമ് |
ആയുഃ പരിസ്രവന്തി ഭിന്നഘടാദിവാമ്ഭോ
ലോകസ്തഥാപ്യഹിതമ് ആചരതീതി ചിത്രമ് || 3.38 ||
ഭോഗാ ഭങ്ഗുരവൃത്തയോ ബഹുവിധാസ്തൈരേവ ചായം ഭവസ്തത്
കസ്യേഹ കൃതേ പരിഭ്രമത രേ ലോകാഃ കൃതം ചേഷ്ടതൈഃ |
ആശാപാശശതാപശാന്തിവിശദം ചേതഃസമാധീയതാം
കാമോത്പത്തിവശാത്സ്വധാമനി യദി ശ്രദ്ദേയമ് അസ്മദ്വചഃ || 3.39 ||
സഖേ ധന്യാഃ കേചിത്ത്രുടിതഭവബന്ധവ്യതികരാ
വനാന്തേ ചിത്താന്തര്വിഷമ് അവിഷയാശീത്വിഷഗതാഃ |
ശരച്ചന്ദ്രജ്യോത്സ്നാധവലഗഗനാഭോഗസുഭഗാം
നയന്തേ യേ രാത്രിം സുകൃതചയചിന്തൈകശരണാഃ || 3.391 ||
ബ്രഹ്മേന്ദ്രാദിമരുദ്ഗണാംസ്തൃണകണാന്യത്ര സ്ഥിതോ മന്യതേ
യത്സ്വാദാദ്വിരസാ ഭവന്തി വിഭവാസ്ത്രൈലോക്യരാജ്യാദയഃ |
ഭോഗഃ കോஉപി സ ഏവ ഏക പരമോ നിത്യോദിതോ ജൃമ്ഭതേ
ഭോഃ സാധോ ക്ഷണഭങ്ഗുരേ തദിതരേ ഭോഗേ രതിം മാ കൃഥാഃ || 3.40 ||
സാ രമ്യാ നഗരീ മഹാന്സ നൃപതിഃ സാമന്തചക്രം ച തത്
പാര്ശ്വേ തസ്യ ച സാ വിദഗ്ധപരിഷത്താശ്ചന്ദ്രബിമ്ബാനനാഃ |
ഉദ്വൃത്തഃ സ രാജപുത്രനിവഹസ്തേ വന്ദിനസ്താഃ കഥാഃ
സര്വം യസ്യ വശാദഗാത്സ്മൃതിപഥം കാലായ തസ്മൈ നമഃ || 3.41 ||
യത്രാനേകഃ ക്വചിദപി ഗൃഹേ തത്ര തിഷ്ഠത്യഥൈകോ
യത്രാപ്യേകസ്തദനു ബഹവസ്തത്ര നൈകോஉപി ചാന്തേ |
ഇത്ഥം നയൗ രജനിദിവസൗ ലോലയന്ദ്വാവിവാക്ഷൗ
കാലഃ കല്യോ ഭുവനഫലകേ ക്രഡതി പ്രാണിശാരൈഃ || 3.42 ||
ആദിത്യസ്യ ഗതാഗതൈരഹരഹഃ സംക്ഷീയതേ ജീവിതം
വ്യാപാരൈര്ബഹുകാര്യഭാരഗുരുഭിഃ കാലോஉപി ന ജ്ഞായതേ |
ദൃഷ്ട്വാ ജന്മജരാവിപത്തിമരണം ത്രാസശ്ച നോത്പദ്യതേ
പീത്വാ മോഹമയീം പ്രമാദമദിരാമ് ഉന്മത്തഭൂതം ജഗഥ് || 3.43 ||
രാത്രിഃ സൈവ പുനഃ സ ഏവ ദിവസോ മത്വാ മുധാ ജന്തവോ
ധാവന്ത്യുദ്യമിനസ്തഥൈവ നിഭൃതപ്രാരബ്ധതത്തത്ക്രിയാഃ |
വ്യാപാരൈഃ പുനര്‌ഉക്തഭൂതവിഷയൈരിത്ഥം വിധേനാമുനാ
സംസാരേണ കദര്ഥിതാ വയമ് അഹോ മോഹാന്ന ലജ്ജാമഹേ || 3.44 ||
ന ധ്യാനം പദമ് ഈശ്വരസ്യ വിധിവത്സംസാരവിച്ഛിത്തയേ
സ്വര്ഗദ്വാരകപാടപാടനപടുര്ധര്മോஉപി നോപാര്ജിതഃ |
നാരീപീനപയോധരോരുയുഗലം സ്വപ്നേஉപി നാലിങ്ഗിതം
മാതുഃ കേവലമ് ഏവ യൗവനവനച്ഛേദേ കുഠാരാ വയമ് || 3.45 ||
നാഭ്യസ്താ പ്രതിവാദിവൃന്ദദമനീ വിദ്യാ വിനീതോചിതാ
ഖഡ്ഗാഗ്രൈഃ കരികുമ്ഭപീഠദലനൈര്നാകം ന നീതം യശഃ |
കാന്താകോഉമ്‌അലപല്ലവാധരരസഃ പീതോ ന ചന്ദ്രോദയേ
താരുണ്യം ഗതമ് ഏവ നിഷ്ഫലമ് അഹോ ശൂന്യാലയേ ദീപവഥ് || 3.46 ||
വിദ്യാ നാധിഗതാ കലങ്കരഹിതാ വിത്തം ച നോപാര്ജിതം
ശുശ്രൂഷാപി സമാഹിതേന മനസാ പിത്രോര്ന സമ്പാദിതാ |
ആലോലായതലോചനാഃ പ്രിയതമാഃ സ്വപ്നേஉപി നാലിങ്ഗിതാഃ
കാലോஉയം പരപിണ്ഡലോലുപതയാ കാകൈരിവ പ്രേര്യതേ || 3.47 ||
വയം യേഭ്യോ ജാതാശ്ചിരപരിഗതാ ഏവ ഖലു തേ
സമം യൈഃ സംവൃദ്ധാഃ സ്മൃതിവിഷയതാം തേஉപി ഗമിതാഃ |
ഇദാനീമ് ഏതേ സ്മഃ പ്രതിദിവസമ് ആസന്നപതനാ
ഗതാസ്തുല്യാവസ്ഥാം സികതിലനദീതീരതരുഭിഃ || 3.48 ||
ആയുര്വര്ഷശതം ന്ണാം പരിമിതം രാത്രൗ തദ്‌അര്ധം ഗതം
തസ്യാര്ധസ്യ പരസ്യ ചാര്ധമ് അപരം ബാലത്വവൃദ്ധത്വയോഃ |
ശേഷം വ്യാധിവിയോഗദുഃഖസഹിതം സേവാദിഭിര്നീയതേ
ജീവേ വാരിതരങ്ഗചഞ്ചലതരേ സൗഖ്യം കുതഃ പ്രാണിനാമ് || 3.49 ||
ക്ഷണം ബാലോ ഭൂത്വാ ക്ഷണം പൈ യുവാ കാമരസികഃ
ക്ഷണം വിത്തൈര്ഹീനഃ ക്ഷണമ് അപി ച സമ്പൂര്ണവിഭവഃ |
ജരാജീര്ണൈരങ്ഗൈര്നട ഇവ ബലീമണ്ഡിതതനൂര്
നരഃ സംസാരാന്തേ വിശതി യമധാനീയവനികാമ് || 3.50 ||
ത്വം രാജാ വയമ് അപ്യുപാസിതഗുരുപ്രജ്ഞാഭിമാനോന്നതാഃ
ഖ്യാതസ്ത്വം വിഭവൈര്യശാംസി കവയോ ദിക്ഷു പ്രതന്വന്തി നഃ |
ഇത്ഥം മാനധനാതിദൂരമ് ഉഭയോരപ്യാവയോരന്തരം
യദ്യസ്മാസു പരാങ്മുഖോஉസി വയമ് അപ്യേകാന്തതോ നിഃസ്പൃഹാ || 3.51 ||
അര്ഥാനാമ് ഈശിഷേ ത്വം വയമ് അപി ച ഗിരാമ് ഈശ്മഹേ യാവദര്ഥം
ശൂരസ്ത്വം വാദിദര്പവ്യുപശമനവിധാവക്ഷയം പാടവം നഃ |
സേവന്തേ ത്വാം ധനാഢ്യാ മതിമലഹതയേമാമ് അപി ശ്രോതുകാമാമയ്യ്
അപ്യാസ്ഥാ ന തേ ചേത്ത്വയി മമ നിതരാമ് ഏവ രാജന്നനാസ്ഥാ || 3.52 ||
വയമ് ഇഹ പരിതുഷ്ടാ വല്കലൈസ്ത്വം ദുകൂലൈഃ
സമ ഇഹ പരിതോഷോ നിര്വിശേഷോ വിശേഷഃ |
സ തു ഭവതു ദരിദ്രോ യസ്യ തൃഷ്ണാ വിശാലാ
മനസി ച പരിതുഷ്ടേ കോஉര്ഥവാന്കോ ദരിദ്രഃ || 3.53 ||
ഫലമ് അലമ് അശനായ സ്വാദു പാനായ തോയം
ക്ഷിതിരപി ശയനാര്ഥം വാസസേ വല്കലം ച |
നവഘനമധുപാനഭ്രാന്തസര്വേന്ദ്രിയാണാമവിനയമ്
അനുമന്തും നോത്സഹേ ദുര്ജനാനാമ് || 3.54 ||
അശ്നീമഹി വയം ഭിക്ഷാമ് ആശാവാസോ വസീമഹി |
ശയീമഹി മഹീപൃഷ്ഠേ കുര്വീമഹി കിമ് ഈശ്വരൈഃ || 3.55 ||
ന നടാ നാ വിടാ ന ഗായകാ ന ച സഭ്യേതരവാദചുഞ്ചവഃ |
നൃപമ് ഈക്ഷിതുമ് അത്ര കേ വയം സ്തനഭാരാനമിതാ ന യോഷിതഃ || 3.56 ||
വിപുലഹൃദയൈരീശൈരേതജ്ജഗജ്ജനിതം പുരാ
വിധൃതമ് അപരൈര്ദത്തം ചാന്യൈര്വിജിത്യ തൃണം യഥാ |
ഇഹ ഹി ഭുവനാന്യന്യൈര്ധീരാശ്ചതുര്ദശ ഭുഞ്ജതേ
കതിപയപുരസ്വാമ്യേ പുംസാം ക ഏഷ മദജ്വരഃ || 3.57 ||
അഭുക്തായാം യസ്യാം ക്ഷണമ് അപി ന യാതം നൃപശതൈര്
ധുവസ്തസ്യാ ലാഭേ ക ഇവ ബഹുമാനഃ ക്ഷിതിഭൃതാമ് |
തദ്‌അംശസ്യാപ്യംശേ തദ്‌അവയലേശേஉപി പതയോ
വിഷാദേ കര്തവ്യേ വിദധതി ജഡാഃ പ്രത്യുത മുദമ് || 3.58 ||
മൃത്പിണ്ഡോ ജലരേഖയാ ബലയതിഃ സര്വോஉപ്യയം നന്വണുഃ
സ്വാംശീകൃത്യ സ ഏവ സങ്ഗരശതൈ രാജ്ഞാം ഗണാ ഭുഞ്ജതേ |
യേ ദദ്യുര്ദദതോஉഥവാ കിമ് അപരം ക്ഷുദ്രാ ദരിദ്രം ഭൃശം
ധിഗ്ധിക്താന്പുരുഷാധമാന്ധനകണാന്വാഞ്ഛന്തി തേഭ്യോஉപി യേ || 3.59 ||
സ ജാതഃ കോஉപ്യാസീന്മദനരിപുണാ മൂര്ധ്നി ധവലം
കപാലം യസ്യോച്ചൈര്വിനിഹിതമ് അലങ്കാരവിധയേ |
നൃഭിഃ പ്രാണത്രാണപ്രവണമതിഭിഃ കൈശ്ചിദധുനാ
നമദ്ഭിഃ കഃ പുംസാമ് അയമ് അതുലദര്പജ്വരഭരഃ || 3.60 ||
പരേഷാം ചേതാംസി പ്രതിദിവസമ് ആരാധ്യ ബഹുധാ
പ്രസാദം കിം നേതും വിശസി ഹൃദയ ക്ലേശകലിതമ് |
പ്രസന്നേ ത്വയ്യന്തഃസവയമുദിതചിന്താമണിഗണോ
വിവിക്തഃ സങ്കല്പഃ കിമ് അഭിലഷിതം പുഷ്യതി ന തേ || 3.61 ||
സത്യാമ് ഏവ ത്രിലോകീസരിതി ഹരശിരശ്ചുമ്ബിനീവച്ഛടായാം
സദ്വൃത്തിം കല്പയന്ത്യാം ബടവിടപഭവൈര്വല്കലൈഃ സത്ഫലൈശ്ച |
കോஉയം വിദ്വാന്വിപത്തിജ്വരജനിതരുജാതീവദുഃഖാസികാനാം
വക്ത്രം വീക്ഷേത ദുഃസ്ഥേ യദി ഹി ന വിഭൃയാത്സ്വേ കുടുമ്ബേஉനുകമ്പാമ് || 3.611 ||
പരിഭ്രമസി കിം മുധാ ക്വചന ചിത്ത വിശ്രാമ്യതാം
സ്വയം ഭവതി യദ്യഥാ ഭവതി തത്തഥാ നാന്യഥാ |
അതീതമ് അനനുസ്മരന്നപി ച ഭാവ്യസങ്കല്പയന്നതര്കിത
സമാഗമാനുഭവാമി ഭോഗനാഹമ് || 3.62 ||
ഏതസ്മാദ്വിരമേന്ദ്രിയാര്ഥഗഹനാദായാസകാദാശ്രയശ്രേയോ
മാര്ഗമ് അശേഷദുഃഖശമനവ്യാപാരദക്ഷം ക്ഷണാത് |
സ്വാത്മീഭാവമ് ഉപൈഹി സന്ത്യജ നിജാം കല്ലോലലോലം ഗതിം
മാ ഭൂയോ ഭജ ഭങ്ഗുരാം ഭവരതിം ചേതഃ പ്രസീദാധുനാ || 3.63 ||
മോഹം മാര്ജയ താമ് ഉപാര്ജയ രതിം ചന്ദ്രാര്ധചൂഡാമണൗ
ചേതഃ സ്വര്ഗതരങ്ഗിണീതടഭുവാമ് ആസങ്ഗമ് അങ്ഗീകുരു |
കോ വാ വീചിഷു ബുദ്ബുദേഷു ച തഡില്ലേഖാസു ച ശ്രീഷു ച
ജ്വാലാഗ്രേഷു ച പന്നഗേഷു സരിദ്വേഗേഷു ച ചപ്രത്യയഃ || 3.64 ||
ചേതശ്ചിന്തയ മാ രമാം സകൃദിമാമ് അസ്ഥായിനീമ് ആസ്ഥയാ
ഭൂപാലഭ്രുകുടീകുടീവിഹരണവ്യാപാരപണ്യാങ്ഗനാമ് |
കന്ഥാകഞ്ചുകിനഃ പ്രവിശ്യ ഭവനദ്വാരാണി വാരാണസീരഥ്യാ
പങ്ക്തിഷു പാണിപാത്രപതിതാം ഭിക്ഷാമ് അപേക്ഷാമഹേ || 3.65 ||
അഗ്രേ ഗീതം സരസകവയഃ പാര്ശ്വയോര്ദാക്ഷിണാത്യാഃ
പശ്ചാല്ലീലാവലയരണിതം ചാമരഗ്രാഹിണീനാമ് |
യദ്യസ്ത്യേവം കുരു ഭവരസാസ്വാദനേ ലമ്പടത്വം
നോ ചേച്ചേതഃ പ്രവിശ സഹസാ നിര്വികല്പേ സമാധൗ || 3.66 ||
പ്രാപ്താഃ ശ്രിയഃ സകലകാമദുധാസ്തതഃ കിം
ന്യസ്തം പദം ശിരസി വിദ്വിഷതാം തതഃ കിമ് |
സമ്പാദിതാഃ പ്രണയിനോ വിഭവൈസ്തതഃ കിം
കല്പം സ്ഥിതാസ്തനുഭൃതാം തനവസ്തതഃ കിമ് || 3.67 ||
ഭക്തിര്ഭവേ മരണജന്മഭയം ഹൃദിസ്ഥം
സ്നേഹോ ന ബന്ധുഷു ന മന്മഥജാ വികാരാഃ |
സംസര്ജ ദോഷരഹിതാ വിജയാ വനാന്താ
വൈരാഗ്യമ് അസ്തി കിമ് ഇതഃ പരമര്ഥനീയമ് || 3.68 ||
തസ്മാദനന്തമ് അജരം പരമം വികാസി
തദ്ബ്രഹ്മ ചിന്തയ കിമ് ഏഭിരസദ്വികല്പൈഃ |
യസ്യാനുഷങ്ഗിണ ഇമേ ഭുവനാധിപത്യഭോഗാദയഃ
കൃപണലോകമതാ ഭവന്തി || 3.69 ||
പാതാലമ് ആവിശസി യാസി നഭോ വിലങ്ഘ്യ
ദിങ്മണ്ഡലം ഭ്രമസി മാനസ ചാപലേന |
ഭ്രാന്ത്യാപി ജാതു വിമലം കഥമ് ആത്മനീനം
ന ബ്രഹ്മ സംസരസി വിര്വൃതിമമ് ഏഷി യേന || 3.70 ||
കിം വേദൈഃ സ്മൃതിഭിഃ പുരാണപഠനൈഃ ശാസ്ത്രൈര്മഹാവിസ്തരൈഃ
സ്വര്ഗഗ്രാമകുടീനിവാസഫലദൈഃ കര്മക്രിയാവിഭ്രമൈഃ |
മുക്ത്വൈകം ഭവദുഃഖഭാരരചനാവിധ്വംസകാലാനലം
സ്വാത്മാനന്ദപദപ്രവേശകലനം ശേസൈര്വാണിഗ്വൃത്തിഭിഃ || 3.71 ||
നായം തേ സമയോ രഹസ്യമ് അധുനാ നിദ്രാതി നാഥോ യദി
സ്ഥിത്വാ ദ്രക്ഷ്യതി കുപ്യതി പ്രഭുരിതി ദ്വാരേഷു യേഷാം വചഃ |
ചേതസ്താനപഹായ യാഹി ഭവനം ദേവസ്യ വിശ്വേശിതുര്
നിര്ദൗവാരികനിര്ദയോക്ത്യ്‌അപരുഷം നിഃസോഉമ്‌അശര്മപ്രദമ് || 3.711 ||
യതോ മേരുഃ ശ്രീമാന്നിപതതി യുഗാന്താഗ്നിവലിതഃ
സമുദ്രാഃ ശുഷ്യന്തി പ്രചുരമകരഗ്രാഹനിലയാഃ |
ധരാ ഗച്ഛത്യന്തം ധരണിധരപാദൈരപി ധൃതാ
ശരീരേ കാ വാര്താ കരികലഭകര്ണാഗ്രചപലേ || 3.72 ||
ഗാത്രം സങ്കുചിതം ഗതിര്വിഗലിതാ ഭ്രഷ്ടാ ച ദന്താവലിര്
ദൃഷ്ടിര്നക്ഷ്യതി വര്ധതേ വധിരതാ വക്ത്രം ച ലാലായതേ |
വാക്യം നാദ്രിയതേ ച ബാന്ധവജനോ ഭാര്യാ ന ശുശ്രൂഷതേ
ഹാ കഷ്ടം പുരുഷസ്യ ജീര്ണവയസഃ പുത്രോஉപ്യമിത്രായതേ || 3.73 ||
വര്ണം സിതം ശിരസി വീക്ഷ്യ ശിരോരുഹാണാം
സ്ഥാനം ജരാപരിഭവസ്യ തദാ പുമാംസമ് |
ആരോപിതാംസ്ഥിശതകം പരിഹൃത്യ യാന്തി
ചണ്ഡാലകൂപമ് ഇവ ദൂരതരം തരുണ്യഃ || 3.74 ||
യാവത്സ്വസ്ഥമ് ഇദം ശരീരമ് അരുജം യാവച്ച ദൂരേ ജരാ
യാവച്ചേന്ദ്രിയശക്തിരപ്രതിഹതാ യാവത്ക്ഷയോ നായുഷഃ |
ആത്മശ്രേയസി താവദേവ വിദുഷാ കാര്യഃ പ്രയത്നോ മഹാന്
സന്ദീപ്തേ ഭവനേ തു കൂപഖനനം പ്രത്യുദ്യമഃ കീദൃശഃ || 3.75 ||
തപസ്യന്തഃ സന്തഃ കിമ് അധിനിവസാമഃ സുരനദീം
ഗുണോദാരാന്ദാരാനുത പരിചരാമഃ സവിനയമ് |
പിബാമഃ ശാസ്ത്രൗഘാനുതവിവിധകാവ്യാമൃതരസാന്
ന വിദ്മഃ കിം കുര്മഃ കതിപയനിമേഷായുഷി ജനേ || 3.76 ||
ദുരാരാധ്യാശ്ചാമീ തുരഗചലചിത്താഃ ക്ഷിതിഭുജോ
വയം തു സ്ഥൂലേച്ഛാഃ സുമഹതി ഫലേ ബദ്ധമനസഃ |
ജരാ ദേഹം മൃത്യുര്ഹരതി ദയിതം ജീവിതമ് ഇദം
സഖേ നാന്യച്ഛ്രേയോ ജഗതി വിദുഷേஉന്യത്ര തപസഃ || 3.77 ||
മാനേ മ്ലായിനി ഖണ്ഡിതേ ച വസുനി വ്യര്ഥേ പ്രയാതേஉര്ഥിനി
ക്ഷീണേ ബന്ധുജനേ ഗതേ പരിജനേ നഷ്ടേ ശനൈര്യൗവനേ |
യുക്തം കേവലമ് ഏതദേവ സുധിയാം യജ്ജഹ്നുകന്യാപയഃപൂതാഗ്രാവ
ഗിരീന്ദ്രകന്ദരതടീകുഞ്ജേ നിവാസഃ ക്വചിഥ് || 3.78 ||
രമ്യാശ്ചന്ദ്രമരീചയസ്തൃണവതീ രമ്യാ വനാന്തസ്ഥലീ
രമ്യം സാധുസമാഗമാഗതസുഖം കാവ്യേഷു രമ്യാഃ കഥാഃ |
കോപോപാഹിതബാഷ്പബിന്ദുതരലം രമ്യം പ്രിയായാ മുഖം
സര്വം രമ്യമ് അനിത്യതാമ് ഉപഗതേ ചിത്തേ ന കിഞ്ചിത്പുനഃ || 3.79 ||
രമ്യം ഹര്മ്യതലം ന കിം വസതയേ ശ്രവ്യം ന ഗേയാദികം
കിം വാ പ്രാണസമാസമാഗമസുഖം നൈവാധികപ്രീതയേ |
കിന്തു ഭ്രാന്തപതങ്ഗക്ഷപവനവ്യാലോലദീപാങ്കുരച്ഛായാ
ചഞ്ചലമ് ആകലയ്യ സകലം സന്തോ വനാന്തം ഗതാഃ || 3.80 ||
ആ സംസാരാത്ത്രിഭുവനമ് ഇദം ചിന്വതാം താത്താദൃങ്നൈവാസ്മാകം
നയനപദവീം ശ്രോത്രമാര്ഗം ഗതോ വാ |
യോஉയം ധത്തേ വിഷയകരിണോ ഗാഢഗൂഢാഭിമാനക്ഷീവസ്യാന്തഃ
കരണകരിണഃ സംയമാലാനലീലാമ് || 3.81 ||
യദേതത്സ്വച്ഛന്ദം വിഹരണമ് അകാര്പണ്യമ് അശനം
സഹാര്യൈഃ സംവാസഃ ശ്രുതമ് ഉപശമൈകവ്രതഫലമ് |
മനോ മന്ദസ്പന്ദം ബഹിരപി ചിരസ്യാപി വിമൃശന്ന
ജാനേ കസ്യൈഷാ പരിണതിരുദാരസ്യ തപസഃ || 3.82 ||
ജീര്ണാ ഏവ മനോരഥാശ്ച ഹൃദയേ യാതം ച തദ്യൗവനം
ഹന്താങ്ഗേഷു ഗുണാശ്ബന്ധ്യഫലതാം യാതാ ഗുണജ്ഞൈര്വിനാ |
കിം യുക്തം സഹസാഭ്യുപൈതി ബലവാന്കാലഃ കൃതാന്തോஉക്ഷമീ
ഹാ ജ്ഞാതം മദനാന്തകാങ്ഘ്രിയുഗലം മുക്ത്വാസ്തി നാന്യോ ഗതിഃ || 3.83 ||
മഹേശ്വരേ വാ ജഗതാമ് അധീശ്വരേ
ജനാര്ദനേ വാ ജഗദ്‌അന്തരാത്മനി |
ന വസ്തുഭേദപ്രതിപത്തിരസ്തി മേ
തഥാപി ഭക്തിസ്തരുണേന്ദുശേഖരേ || 3.84 ||
സ്ഫുരത്സ്ഫാരജ്യോത്സ്നാധവലിതതലേ ക്വാപി പുലിനേ
സുഖാസീനാഃ ശാന്തധ്വന്തിസു രജനീഷു ദ്യുസരിതഃ |
ഭവാഭോഗോദ്വിഗ്നാഃ ശിവ ശിവ ശിവേത്യുച്ചവചസഃ
കദാ യാസ്യാമോஉതര്ഗതബഹുലബാഷ്പാകുലദശാമ് || 3.85 ||
മഹാദേവോ ദേവഃ സരിദപി ച സൈഷാ സുരസരിദ്ഗുഹാ
ഏവാഗാരം വസനമ് അപി താ ഏവ ഹരിതഃ |
സുഹൃദാ കാലോஉയം വ്രതമ് ഇദമ് അദൈന്യവ്രതമ് ഇദം
കിയദ്വാ വക്ഷ്യാമോ വടവിടപ ഏവാസ്തു ദയിതാ || 3. ||
വിതീര്ണേ സര്വസ്വേ തരുണകരുണാപൂര്ണഹൃദയാഃ
സ്മരന്തഃ സംസാരേ വിഗുണപരിണാമാം വിധിഗതിമ് |
വയം പുണ്യാരണ്യേ പരിണതശരച്ചന്ദ്രകിരണാസ്
ത്രിയാമാ നേസ്യാമോ ഹരചരണചിന്തൈകശരണാഃ || 3.86 ||
കദാ വാരാണസ്യാമ് അമരതടിനീരോധസി വസന്
വസാനഃ കൗപീനം ശിരസി നിദധാനോஉഞ്ജലിപുടമ് |
അയേ ഗൗരീനാഥ ത്രിപുരഹര ശമ്ഭോ ത്രിനയന
പ്രസീദേത്യാക്രോശന്നിമിഷമ് ഇവ നേഷ്യാമി ദിവസാന് || 3.87 ||
ഉദ്യാനേഷു വിചിത്രഭോജനവിധിസ്തീവ്രാതിതീവ്രം തപഃ
കൗപീനാവരണം സുവസ്ത്രമ് അമിതം ഭിക്ഷാടനം മണ്ഡനമ് |
ആസന്നം മരണം ച മങ്ഗലസമം യസ്യാം സമുത്പദ്യതേ
താം കാശീം പരിഹൃത്യ ഹന്ത വിബുധൈരന്യത്ര കിം സ്ഥീയതേ || 3. ||
സ്നാത്വാ ഗാങ്ഗൈഃ പയോഭിഃ ശുചികുസുമഫലൈരര്ചയിത്വാ വിഭോ ത്വാ
ധ്യേയേ ധ്യാനം നിവേശ്യ ക്ഷിതിധരകുഹരഗ്രാവപര്യങ്കമൂലേ |
ആത്മാരാമഃ ഫലാശീ ഗുരുവചനരതസ്ത്വത്പ്രസാദാത്സ്മരാരേ
ദുഃഖം മോക്ഷ്യേ കദാഹം സമകരചരണേ പുംസി സേവാസമുത്ഥമ് || 3.88 ||
ഏകാകീ നിഃസ്പൃഹഃ ശാന്തഃ പാണിപാത്രോ ദിഗമ്ബരഃ |
കദാ ശമ്ഭോ ഭവിഷ്യാമി കര്മനിര്മൂലനക്ഷമഃ || 3.89 ||
പാണിം പാത്രയതാം നിസര്ഗശുചിനാ ഭൈക്ഷേണ സന്തുഷ്യതാം
യത്ര ക്വാപി നിഷീദതാം ബഹുതൃണം വിശ്വം മുഹുഃ പശ്യതാമ് |
അത്യാഗേஉപി തനോരഖണ്ഡപരമാനന്ദാവബോധസ്പൃശാ
മധ്വാ കോஉപി ശിവപ്രസാദസുലഭഃ സമ്പത്സ്യതേ യോഗിനാമ് || 3.90 ||
കൗപീനം ശതഖണ്ഡജര്ജരതരം കന്ഥാ പുനസ്താദൃശീ
നൈശ്ചിന്ത്യം നിരപേക്ഷഭൈക്ഷ്യമ് അശനം നിദ്രാ ശ്മശാനേ വനേ |
സ്വാതന്ത്ര്യേണ നിരങ്കുശം വിഹരണം സ്വാന്തം പ്രശാന്തം സദാ
സ്ഥൈര്യം യോഗമഹോത്സവേஉപി ച യദി ത്രൈലോക്യരാജ്യേന കിമ് || 3.91 ||
ബ്രഹ്മാണ്ഡം മണ്ഡലീമാത്രം കിം ലോഭായ മനസ്വിനഃ |
ശഫരീസ്ഫുര്തേനാബ്ധിഃ ക്ഷുബ്ധോ ന ഖലു ജായതേ || 3.92 ||
മാതര്ലക്ഷ്മി ഭജസ്വ കഞ്ചിദപരം മത്കാങ്ക്ഷിണീ മാ സ്മ ഭൂര്
ഭോഗേഷു സ്പൃഹയാലവസ്തവ വശേ കാ നിഃസ്പൃഹാണാമ് അസി |
സദ്യഃ സ്യൂതപലാശപത്രപുടികാപാത്രൈഃ പവിത്രീകൃതൈര്
ഭിക്ഷാവസ്തുഭിരേവ സമ്പ്രതി വയം വൃത്തിം സമീഹാമഹേ || 3.93 ||
മഹാശയ്യാ പൃഥ്വീ വിപുലമ് ഉപധാനം ഭുജലതാം
വിതാനം ചാകാശം വ്യജനമ് അനുകൂലോஉയമ് അനിലഃ |
ശരച്ചന്ദ്രോ ദീപോ വിരതിവനിതാസങ്ഗമുദിതഃ
സുഖീ ശാന്തഃ ശേതേ മുനിരതനുഭൂതിര്നൃപ ഇവ || 3.94 ||
ഭിക്ഷാസീ ജനമധ്യസങ്ഗരഹിതഃ സ്വായത്തചേഷ്ടഃ സദാ
ഹാനാദാനവിരക്തമാര്ഗനിരതഃ കശ്ചിത്തപസ്വീ സ്ഥിതഃ |
രഥ്യാകീര്ണവിശീര്ണജീര്ണവസനഃ സമ്പ്രാപ്തകന്ഥാസനോ
നിര്മാനോ നിരഹങ്കൃതിഃ ശമസുഖാഭോഗൈകബദ്ധസ്പൃഹഃ || 3.95 ||
ചണ്ഡാലഃ കിമ് അയം ദ്വിജാതിരഥവാ ശൂദ്രോஉഥ കിം താപസഃ
കിം വാ തത്ത്വവിവേകപേശലമതിര്യോഗീശ്വരഃ കോஉപി കിമ് |
ഇത്യുത്പന്നവികല്പജല്പമുഖരൈരാഭാഷ്യമാണാ ജനൈര്
ന ക്രുദ്ധാഃ പഥി നൈവ തുഷ്ടമനസോ യാന്തി സ്വയം യോഗിനഃ || 3.96 ||
ഹിംസാശൂന്യമ് അയത്നലഭ്യമ് അശനം ധാത്രാ മരുത്കല്പിതം
വ്യാലാനം പശവസ്തൃണാങ്കുരഭുജസ്തുഷ്ടാഃ സ്ഥലീശായിനഃ |
സംസാരാര്ണവലങ്ഘനക്ഷമധിയാം വൃത്തിഃ കൃതാ സാ നൃണാം
താമ് അന്വേഷയതാം പ്രയാന്തി സതതം സര്വം സമാപ്തിം ഗുണാഃ || 3.97 ||
ഗങ്ഗാതീരേ ഹിമഗിരിശിലാബദ്ധപദ്മാസനസ്യ
ബ്രഹ്മധ്യാനാഭ്യസനവിധിനാ യോഗനിദ്രാം ഗതസ്യ |
കിം തൈര്ഭാവ്യം മമ സുദിവസൈര്യത്ര തേ നിര്വിശങ്കാഃ
കണ്ഡൂയന്തേ ജരഠഹരിണാഃ സ്വാങ്ഗമ് അങ്ഗേ മദീയേ || 3.98 ||
ജീര്ണാഃ കന്ഥാ തതഃ കിം സിതമ് അമലപടം പട്ടസൂത്രം തതഃ കിം
ഏകാ ഭാര്യാ തതഃ കിം ഹയകരിസുഗണൈരാവൃതോ വാ തതഃ കിമ് |
ഭക്തം ഭുക്തം തതഃ കിം കദശനമ് അഥവാ വാസരാന്തേ തതഃ കിം
വ്യക്തജ്യോതിര്ന വാന്തര്മഥിതഭവഭയം വൈഭവം വാ തതഃ കിമ് || 3. ||
പാണിഃ പാത്രം പവിത്രം ഭ്രമണപരിഗതം ഭൈക്ഷ്യമ് അക്ഷയ്യമ് അന്നം
വിസ്തീര്ണം വസ്ത്രമ് ആശാദശകമ് അചപലം തല്പമ് അസ്വല്പമ് ഉര്വീമ് |
യേഷാം നിഃസങ്ഗതാങ്ഗീകരണപരിണതസ്വാന്തസന്തോഷിണസ്തേ
ധന്യാഃ സംന്യസ്തദൈന്യവ്യതികരനികരാഃ കര്മ നിര്മൂലയന്തി || 3.99 ||
ത്രൈലോക്യാധിപതിത്വമ് ഏവ വിരസം യസ്മിന്മഹാശാസനേ
തല്ലബ്ധ്വാസനവസ്ത്രമാനഘടനേ ഭോഗേ രതിം മാ കൃഥാഃ |
ഭോഗഃ കോஉപി സ ഏക ഏവ പരമോ നിത്യോദിതാ ജൃമ്ഭനേ
യത്സ്വാദാദ്വിരസാ ഭവന്തി വിസയാസ്ത്രൈലോക്യരാജ്യാദയഃ || 3.991 ||
മാതര്മേദിനി താത മാരുതി സഖേ തേജഃ സുബന്ധോ ജല
ഭ്രാതര്വ്യോഉമ്‌അ നിബദ്ധ ഏഷ ഭവതാമ് അന്ത്യഃ പ്രണാമാഞ്ജലിഃ |
യുഷ്മത്സങ്ഗവശോപജാതസുകൃതസ്ഫാരസ്ഫുരന്നിര്മലജ്ഞാനാപാസ്ത
സമസ്തമോഹമഹിമാ ലീനേ പരബ്രഹ്മണി || 3.100 ||
ശയ്യാ ശൈലശിലാഗൃഹം ഗിരിഗുഹാ വസ്ത്രം തരുണാം ത്വചഃ
സാരങ്ഗാഃ സുഹൃദോ നനു ക്ഷിതിരുഹാം വൃത്തിഃ ഫലൈഃ കോഉമ്‌അലൈഃ |
യേസാം നിര്ഝരമ് അമ്ബുപാനമ് ഉചിതം രത്യൈ തു വിദ്യാങ്ഗനാ
മന്യേ തേ പരമേശ്വരാഃ ശിരസി യരി ബദ്ധോ ന സേവാഞ്ജലിഃ || 3.1001 ||
ധൈര്യം യസ്യ പിതാ ക്ഷമാ ച ജനനീ ശാന്തിശ്ചിരം ഗേഹിനീ
സത്യം മിത്രമ് ഇദം ദയാ ച ഭഗിനീ ഭ്രാതാ മനഃസംയമഃ |
ശയ്യാ ഭൂമിതലം ദിശോஉപി വസനം ജ്ഞാനാമൃതം ഭോജനം
ഹ്യേതേ യസ്യ കുടുമ്ബിനോ വദ സഖേ കസ്മാദ്ഭയം യോഗിനഃ || 3.1002 ||
അഹോ വാ ഹാരേ വാ ബലവതി രിപൗ വാ സുഹൃദി വാ
മണൗ വാ ലോഷ്ഠേ വാ കുസുമശയനേ വാ ദൃഷദി വാ |
തൃണേ വാ സ്ത്രൈണേ വാ മമ സമദൃശോ യാന്തി ദിവസാഃ
ക്വചിത്പുണ്യാരണ്യേ ശിവ ശിവ ശിവേതി പ്രലപതഃ || 3.1003 ||