ഭര്തൃഹരേഃ ശതക ത്രിശതി - നീതി ശതകമ്
ദിക്കാലാദ്യനവച്ഛിന്നാനന്തചിന്മാത്രമൂര്തയേ |
സ്വാനുഭൂത്യേകമാനായ നമഃ ശാന്തായ തേജസേ || 1.1 ||
ബോദ്ധാരോ മത്സരഗ്രസ്താഃ
പ്രഭവഃ സ്മയദൂഷിതാഃ |
അബോധോപഹതാഃ ചാന്യേ
ജീര്ണമ് അങ്ഗേ സുഭാഷിതമ് || 1.2 ||
അജ്ഞഃ സുഖമ് ആരാധ്യഃ
സുഖതരമ് ആരാധ്യതേ വിശേഷജ്ഞഃ |
ജ്ഞാനലവദുര്വിദഗ്ധം
ബ്രഹ്മാപി തം നരം ന രഞ്ജയതി || 1.3 ||
പ്രസഹ്യ മണിമ് ഉദ്ധരേന്മകരവക്ത്രദംഷ്ട്രാന്തരാത്
സമുദ്രമ് അപി സന്തരേത്പ്രചലദൂര്മിമാലാകുലമ് |
ഭുജങ്ഗമ് അപി കോപിതം ശിരസി പുഷ്പവദ്ധാരയേത്
ന തു പ്രതിനിവിഷ്ടമൂ‌ഋഖജനചിത്തമ് ആരാധയേഥ് || 1.4 ||
ലഭേത സികതാസു തൈലമ് അപി യത്നതഃ പീഡയന്
പിബേച്ച മൃഗതൃഷ്ണികാസു സലിലം പിപാസാര്ദിതഃ |
ക്വചിദപി പര്യടന്ശശവിഷാണമ് ആസാദയേത്
ന തു പ്രതിനിവിഷ്ടമൂര്ഖചിത്തമ് ആരാധയേഥ് || 1.5 ||
വ്യാലം ബാലമൃണാലതന്തുഭിരസൗ രോദ്ധും സമുജ്ജൃമ്ഭതേ
ഛേത്തും വജ്രമണിം ശിരീഷകുസുമപ്രാന്തേന സന്നഹ്യതി |
മാധുര്യം മധുബിന്ദുനാ രചയിതും ക്ഷാരാമുധേരീഹതേ
നേതും വാഞ്ഛന്തി യഃ ഖലാന്പഥി സതാം സൂക്തൈഃ സുധാസ്യന്ദിഭിഃ || 1.6 ||
സ്വായത്തമ് ഏകാന്തഗുണം വിധാത്രാ
വിനിര്മിതം ഛാദനമ് അജ്ഞതായാഃ |
വിശേഷാ‌അതഃ സര്വവിദാം സമാജേ
വിഭൂഷണം മൗനമ് അപണ്ഡിതാനാമ് || 1.7 ||
യദാ കിഞ്ചിജ്ജ്ഞോஉഹം ദ്വിപ ഇവ മദാന്ധഃ സമഭവം
തദാ സര്വജ്ഞോஉസ്മീത്യഭവദവലിപ്തം മമ മനഃ
യദാ കിഞ്ചിത്കിഞ്ചിദ്ബുധജനസകാശാദവഗതം
തദാ മൂര്ഖോஉസ്മീതി ജ്വര ഇവ മദോ മേ വ്യപഗതഃ || 1.8 ||
കൃമികുലചിത്തം ലാലാക്ലിന്നം വിഗന്ധിജുഗുപ്സിതം
നിരുപമരസം പ്രീത്യാ ഖാദന്നരാസ്ഥി നിരാമിഷമ് |
സുരപതിമ് അപി ശ്വാ പാര്ശ്വസ്ഥം വിലോക്യ ന ശങ്കതേ
ന ഹി ഗണയതി ക്ഷുദ്രോ ജന്തുഃ പരിഗ്രഹഫല്ഗുതാമ് || 1.9 ||
ശിരഃ ശാര്വം സ്വര്ഗാത്പശുപതിശിരസ്തഃ ക്ഷിതിധരം
മ്ഹീധ്രാദുത്തുങ്ഗാദവനിമ് അവനേശ്ചാപി ജലധിമ് |
അധോஉധോ ഗങ്ഗേയം പദമ് ഉപഗതാ സ്തോകമ്
അഥവാവിവേകഭ്രഷ്ടാനാം ഭവതി വിനിപാതഃ ശതമുഖഃ || 1.10 ||
ശക്യോ വാരയിതും ജലേന ഹുതഭുക്ച്ഛത്രേണ സൂര്യാതപോ
നാഗേന്ദ്രോ നിശിതാഗ്കുശേന സമദോ ദണ്ഡേന ഗോഗര്ദഭൗ |
വ്യാധിര്ഭേഷജസങ്ഗ്രഹൈശ്ച വിവിധൈര്മന്ത്രപ്രയോഗൈര്വിഷം
സര്വസ്യൗഷധമ് അസ്തി ശാസ്ത്രവിഹിതം മൂര്ഖസ്യ നസ്ത്യൗഷധിമ് || 1.11 ||
സാഹിത്യസങ്ഗീതകലാവിഹീനഃ
സാക്ഷാത്പശുഃ പുച്ഛവിഷാണഹീനഃ |
തൃണം ന ഖാദന്നപി ജീവമാനസ്
തദ്ഭാഗധേയം പരമം പശൂനാമ് || 1.12 ||
യേഷാം ന വിദ്യാ ന തപോ ന ദാനം
ജ്ഞാനം ന ശീലം ന ഗുണോ ന ധര്മഃ |
തേ മര്ത്യലോകേ ഭുവി ഭാരഭൂതാ
മനുഷ്യരൂപേണ മൃഗാശ്ചരന്തി || 1.13 ||
വരം പര്വതദുര്ഗേഷു
ഭ്രാന്തം വനചരൈഃ സഹ
ന മൂര്ഖജനസമ്പര്കഃ
സുരേന്ദ്രഭവനേഷ്വപി || 1.14 ||
ശാസ്ത്രോപസ്കൃതശബ്ദസുന്ദരഗിരഃ ശിഷ്യപ്രദേയാഗമാ
വിഖ്യാതാഃ കവയോ വസന്തി വിഷയേ യസ്യ പ്രഭോര്നിര്ധനാഃ |
തജ്ജാഡ്യം വസുധാദിപസ്യ കവയസ്ത്വര്ഥം വിനാപീശ്വരാഃ
കുത്സ്യാഃ സ്യുഃ കുപരീക്ഷകാ ഹി മണയോ യൈരര്ഘതഃ പാതിതാഃ || 1.15 ||
ഹര്തുര്യാതി ന ഗോചരം കിമ് അപി ശം പുഷ്ണാതി യത്സര്വദാஉപ്യ്
അര്ഥിഭ്യഃ പ്രതിപാദ്യമാനമ് അനിശം പ്രാപ്നോതി വൃദ്ധിം പരാമ് |
കല്പാന്തേഷ്വപി ന പ്രയാതി നിധനം വിദ്യാഖ്യമ് അന്തര്ധനം
യേഷാം താന്പ്രതി മാനമ് ഉജ്ഝത നൃപാഃ കസ്തൈഃ സഹ സ്പര്ധതേ || 1.16 ||
അധിഗതപരമാര്ഥാന്പണ്ഡിതാന്മാവമംസ്ഥാസ്
തൃണമ് ഇവ ലഘു ലക്ഷ്മീര്നൈവ താന്സംരുണദ്ധി |
അഭിനവമദലേഖാശ്യാമഗണ്ഡസ്ഥലാനാം
ന ഭവതി ബിസതന്തുര്വാരണം വാരണാനാമ് || 1.17 ||
അമ്ഭോജിനീവനവിഹാരവിലാസമ് ഏവ
ഹംസസ്യ ഹന്തി നിതരാം കുപിതോ വിധാതാ |
ന ത്വസ്യ ദുഗ്ധജലഭേദവിധൗ പ്രസിദ്ധാം
വൈദഗ്ധീകീര്തിമ് അപഹര്തുമ് അസൗ സമര്ഥഃ || 1.18 ||
കേയൂരാണി ന ഭൂഷയന്തി പുരുഷം ഹാരാ ന ചന്ദ്രോജ്ജ്വലാ
ന സ്നാനം ന വിലേപനം ന കുസുമം നാലങ്കൃതാ മൂര്ധജാഃ |
വാണ്യേകാ സമലങ്കരോതി പുരുഷം യാ സംസ്കൃതാ ധാര്യതേ
ക്ഷീയന്തേ ഖലു ഭൂഷണാനി സതതം വാഗ്ഭൂഷണം ഭൂഷണമ് || 1.19 ||
വിദ്യാ നാമ നരസ്യ രൂപമ് അധികം പ്രച്ഛന്നഗുപ്തം ധനം
വിദ്യാ ഭോഗകരീ യശഃസുഖകരീ വിദ്യാ ഗുരൂണാം ഗുരുഃ |
വിദ്യാ ബന്ധുജനോ വിദേശഗമനേ വിദ്യാ പരാ ദേവതാ
വിദ്യാ രാജസു പൂജ്യതേ ന തു ധനം വിദ്യാവിഹീനഃ പശുഃ || 1.20 ||
ക്ഷാന്തിശ്ചേത്കവചേന കിം കിമ് അരിഭിഃ ക്രോധോஉസ്തി ചേദ്ദേഹിനാം
ജ്ഞാതിശ്ചേദനലേന കിം യദി സുഹൃദ്ദിവ്യൗഷധം കിം ഫലമ് |
കിം സര്പൈര്യദി ദുര്ജനാഃ കിമ് ഉ ധനൈര്വിദ്യാஉനവദ്യാ യദി
വ്രീഡാ ചേത്കിമ് ഉ ഭൂഷണൈഃ സുകവിതാ യദ്യസ്തി രാജ്യേന കിമ് || 1.21 ||
ദാക്ഷിണ്യം സ്വജനേ ദയാ പരിജനേ ശാഠ്യം സദാ ദുര്ജനേ
പ്രീതിഃ സാധുജനേ നയോ നൃപജനേ വിദ്വജ്ജനേ ചാര്ജവമ് |
ശൗര്യം ശത്രുജനേ ക്ഷമാ ഗുരുജനേ കാന്താജനേ ധൃഷ്ടതാ
യേ ചൈവം പുരുഷാഃ കലാസു കുശലാസ്തേഷ്വേവ ലോകസ്ഥിതിഃ || 1.22 ||
ജാഡ്യം ധിയോ ഹരതി സിഞ്ചതി വാചി സത്യം
മാനോന്നതിം ദിശതി പാപമ് അപാകരോതി |
ചേതഃ പ്രസാദയതി ദിക്ഷു തനോതി കീര്തിം
സത്സങ്ഗതിഃ കഥയ കിം ന കരോതി പുംസാമ് || 1.23 ||
ജയന്തി തേ സുകൃതിനോ
രസസിദ്ധാഃ കവീശ്വരാഃ |
നാസ്തി യേഷാം യശഃകായേ
ജരാമരണജം ഭയമ് || 1.24 ||
സൂനുഃ സച്ചരിതഃ സതീ പ്രിയതമാ സ്വാമീ പ്രസാദോന്മുഖഃ
സ്നിഗ്ധം മിത്രമ് അവഞ്ചകഃ പരിജനോ നിഃക്ലേശലേശം മനഃ |
ആകാരോ രുചിരഃ സ്ഥിരശ്ച വിഭവോ വിദ്യാവദാതം മുഖം
തുഷ്ടേ വിഷ്ടപകഷ്ടഹാരിണി ഹരൗ സമ്പ്രാപ്യതേ ദേഹിനാ || 1.25 ||
പ്രാണാഘാതാന്നിവൃത്തിഃ പരധനഹരണേ സംയമഃ സത്യവാക്യം
കാലേ ശക്ത്യാ പ്രദാനം യുവതിജനകഥാമൂകഭാവഃ പരേഷാമ് |
തൃഷ്ണാസ്രോതോ വിഭങ്ഗോ ഗുരുഷു ച വിനയഃ സര്വഭൂതാനുകമ്പാ
സാമാന്യഃ സര്വശാസ്ത്രേഷ്വനുപഹതവിധിഃ ശ്രേയസാമ് ഏഷ പന്ഥാഃ || 1.26 ||
പ്രാരഭ്യതേ ന ഖലു വിഘ്നഭയേന നീചൈഃ
പ്രാരഭ്യ വിഘ്നവിഹതാ വിരമന്തി മധ്യാഃ |
വിഘ്നൈഃ പുനഃ പുനരപി പ്രതിഹന്യമാനാഃ
പ്രാരബ്ധമ് ഉത്തമജനാ ന പരിത്യജന്തി || 1.27 ||
അസന്തോ നാഭ്യര്ഥ്യാഃ സുഹൃദപി ന യാച്യഃ കൃശധനഃ
പ്രിയാ ന്യായ്യാ വൃത്തിര്മലിനമ് അസുഭങ്ഗേஉപ്യസുകരമ് |
വിപദ്യുച്ചൈഃ സ്ഥേയം പദമ് അനുവിധേയം ച മഹതാം
സതാം കേനോദ്ദിഷ്ടം വിഷമമ് അസിധാരാവ്രതമ് ഇദമ് || 1.28 ||
ക്ഷുത്ക്ഷാമോஉപി ജരാകൃശോஉപി ശിഥിലപ്രാണോஉപി കഷ്ടാം ദശാമ്
ആപന്നോஉപി വിപന്നദീധിതിരിതി പ്രാണേഷു നശ്യത്സ്വപി |
മത്തേഭേന്ദ്രവിഭിന്നകുമ്ഭപിശിതഗ്രാസൈകബദ്ധസ്പൃഹഃ
കിം ജീര്ണം തൃണമ് അത്തി മാനമഹതാമ് അഗ്രേസരഃ കേസരീ || 1.29 ||
സ്വല്പസ്നായുവസാവശേഷമലിനം നിര്മാംസമ് അപ്യസ്ഥി ഗോഃ
ശ്വാ ലബ്ധ്വാ പരിതോഷമ് ഏതി ന തു തത്തസ്യ ക്ഷുധാശാന്തയേ |
സിംഹോ ജമ്ബുകമ് അങ്കമ് ആഗതമ് അപി ത്യക്ത്വാ നിഹന്തി ദ്വിപം
സര്വഃ കൃച്ഛ്രഗതോஉപി വാഞ്ഛന്തി ജനഃ സത്ത്വാനുരൂപം ഫലമ് || 1.30 ||
ലാങ്ഗൂലചാലനമ് അധശ്ചരണാവപാതം
ഭൂമൗ നിപത്യ വദനോദരദര്ശനം ച |
ശ്വാ പിണ്ഡദസ്യ കുരുതേ ഗജപുങ്ഗവസ്തു
ധീരം വിലോകയതി ചാടുശതൈശ്ച ഭുങ്ക്തേ || 1.31 ||
പരിവര്തിനി സംസാരേ
മൃതഃ കോ വാ ന ജായതേ |
സ ജാതോ യേന ജാതേന
യാതി വംശഃ സമുന്നതിമ് || 1.32 ||
കുസുമസ്തവകസ്യേവ
ദ്വയീ വൃത്തിര്മനസ്വിനഃ |
മൂര്ധ്നി വാ സര്വലോകസ്യ
ശീര്യതേ വന ഏവ വാ || 1.33 ||
സന്ത്യന്യേஉപി ബൃഹസ്പതിപ്രഭൃതയഃ സമ്ഭാവിതാഃ പഞ്ചഷാസ്
താന്പ്രത്യേഷ വിശേഷവിക്രമരുചീ രാഹുര്ന വൈരായതേ |
ദ്വാവേവ ഗ്രസതേ ദിവാകരനിശാപ്രാണേശ്വരൗ ഭാസ്കരൗ
ഭ്രാതഃ പര്വണി പശ്യ ദാനവപതിഃ ശീര്ഷാവശേഷാകൃതിഃ || 1.34 ||
വഹതി ഭുവനശ്രേണിം ശേഷഃ ഫണാഫലകസ്ഥിതാം
കമഠപതിനാ മധ്യേപൃഷ്ഠം സദാ സ ച ധാര്യതേ |
തമ് അപി കുരുതേ ക്രോഡാധീനം പയോധിരനാദരാദ്
അഹഹ മഹതാം നിഃസീമാനശ്ചരിത്രവിഭൂതയഃ || 1.35 ||
വരം പക്ഷച്ഛേദഃ സമദമഘവന്മുക്തകുലിശപ്രഹാരൈര്
ഉദ്ഗച്ഛദ്ബഹുലദഹനോദ്ഗാരഗുരുഭിഃ |
തുഷാരാദ്രേഃ സൂനോരഹഹ പിതരി ക്ലേശവിവശേ
ന ചാസൗ സമ്പാതഃ പയസി പയസാം പത്യുരുചിതഃ || 1.36 ||
സിംഹഃ ശിശുരപി നിപതതി
മദമലിനകപോലഭിത്തിഷു ഗജേഷു |
പ്രകൃതിരിയം സത്ത്വവതാം
ന ഖലു വയസ്തേജസോ ഹേതുഃ || 1.37 ||
ജാതിര്യാതു രസാതലം ഗുണഗണൈസ്തത്രാപ്യധോ ഗമ്യതാം
ശീലം ശൈലതടാത്പതത്വഭിജനഃ സന്ദഹ്യതാം വഹ്നിനാ |
ശൗര്യേ വൈരിണി വജ്രമ് ആശു നിപതത്വര്ഥോஉസ്തു നഃ കേവലം
യേനൈകേന വിനാ ഗുണസ്തൃണലവപ്രായാഃ സമസ്താ ഇമേ || 1.38 ||
ധനമ് അര്ജയ കാകുത്സ്ഥ
ധനമൂലമ് ഇദം ജഗത് |
അന്തരം നാഭിജാനാമി
നിര്ധനസ്യ മൃതസ്യ ച || 1.39 ||
താനീന്ദ്രിയാണ്യവികലാനി തദേവ നാമ
സാ ബുദ്ധിരപ്രതിഹതാ വചനം തദേവ |
അര്ഥോഷ്മണാ വിരഹിതഃ പുരുഷഃ ക്ഷണേന
സോஉപ്യന്യ ഏവ ഭവതീതി വിചിത്രമ് ഏതഥ് || 1.40 ||
യസ്യാസ്തി വിത്തം സ നരഃ കുലീനഃ
സ പണ്ഡിതഃ സ ശ്രുതവാന്ഗുണജ്ഞഃ |
സ ഏവ വക്താ സ ച ദര്ശനീയഃ
സര്വേ ഗുണാഃ കാഞ്ചനമ് ആശ്രയന്തി || 1.41 ||
ദൗര്മന്ത്ര്യാന്നൃപതിര്വിനശ്യതി യതിഃ സങ്ഗാത്സുതോ ലാലനാത്
വിപ്രോஉനധ്യയനാത്കുലം കുതനയാച്ഛീലം ഖലോപാസനാത് |
ഹ്രീര്മദ്യാദനവേക്ഷണാദപി കൃഷിഃ സ്നേഹഃ പ്രവാസാശ്രയാന്
മൈത്രീ ചാപ്രണയാത്സമൃദ്ധിരനയാത്ത്യാഗപ്രമാദാദ്ധനമ് || 1.42 ||
ദാനം ഭോഗോ നാശസ്തിസ്രോ
ഗതയോ ഭവന്തി വിത്തസ്യ |
യോ ന ദദാതി ന ഭുങ്ക്തേ
തസ്യ തൃതീയാ ഗതിര്ഭവതി || 1.43 ||
മണിഃ ശാണോല്ലീഢഃ സമരവിജയീ ഹേതിദലിതോ
മദക്ഷീണോ നാഗഃ ശരദി സരിതഃ ശ്യാനപുലിനാഃ |
കലാശേഷശ്ചന്ദ്രഃ സുരതമൃദിതാ ബാലവനിതാ
തന്നിമ്നാ ശോഭന്തേ ഗലിതവിഭവാശ്ചാര്ഥിഷു നരാഃ || 1.44 ||
പരിക്ഷീണഃ കശ്ചിത്സ്പൃഹയതി യവാനാം പ്രസൃതയേ
സ പശ്ചാത്സമ്പൂര്ണഃ കലയതി ധരിത്രീം തൃണസമാമ് |
അതശ്ചാനൈകാന്ത്യാദ്ഗുരുലഘുതയാஉര്ഥേഷു ധനിനാമ്
അവസ്ഥാ വസ്തൂനി പ്രഥയതി ച സങ്കോചയതി ച || 1.45 ||
രാജന്ദുധുക്ഷസി യദി ക്ഷിതിധേനുമ് ഏതാം
തേനാദ്യ വത്സമ് ഇവ ലോകമ് അമും പുഷാണ
തസ്മിംശ്ച സമ്യഗനിശം പരിപോഷ്യമാണേ
നാനാഫലൈഃ ഫലതി കല്പലതേവ ഭൂമിഃ || 1.46 ||
സത്യാനൃതാ ച പരുഷാ പ്രിയവാദിനീ ച
ഹിംസ്രാ ദയാലുരപി ചാര്ഥപരാ വദാന്യാ |
നിത്യവ്യയാ പ്രചുരനിത്യധനാഗമാ ച
വാരാങ്ഗനേവ നൃപനീതിരനേകരൂപാ || 1.47 ||
ആജ്ഞാ കീര്തിഃ പാലനം ബ്രാഹ്മണാനാം
ദാനം ഭോഗോ മിത്രസംരക്ഷണം ച
യേഷാമ് ഏതേ ഷഡ്ഗുണാ ന പ്രവൃത്താഃ
കോஉര്ഥസ്തേഷാം പാര്ഥിവോപാശ്രയേണ || 1.48 ||
യദ്ധാത്രാ നിജഭാലപട്ടലിഖിതം സ്തോകം മഹദ്വാ ധനം
തത്പ്രാപ്നോതി മരുസ്ഥലേஉപി നിതരാം മേരൗ തതോ നാധികമ് |
തദ്ധീരോ ഭവ വിത്തവത്സു കൃപണാം വൃത്തിം വൃഥാ സാ കൃഥാഃ
കൂപേ പശ്യ പയോനിധാവപി ഘടോ ഗൃഹ്ണാതി തുല്യം ജലമ് || 1.49 ||
ത്വമ് ഏവ ചാതകാധാരോஉ
സീതി കേഷാം ന ഗോചരഃ |
കിമ് അമ്ഭോദവരാസ്മാകം
കാര്പണ്യോക്തം പ്രതീക്ഷസേ || 1.50 ||
രേ രേ ചാതക സാവധാനമനസാ മിത്ര ക്ഷണം ശ്രൂയതാമ്
അമ്ഭോദാ ബഹവോ വസന്തി ഗഗനേ സര്വേஉപി നൈതാദൃശാഃ |
കേചിദ്വൃഷ്ടിഭിരാര്ദ്രയന്തി വസുധാം ഗര്ജന്തി കേചിദ്വൃഥാ
യം യം പശ്യസി തസ്യ തസ്യ പുരതോ മാ ബ്രൂഹി ദീനം വചഃ || 1.51 ||
അകരുണത്വമ് അകാരണവിഗ്രഹഃ
പരധനേ പരയോഷിതി ച സ്പൃഹാ |
സുജനബന്ധുജനേഷ്വസഹിഷ്ണുതാ
പ്രകൃതിസിദ്ധമ് ഇദം ഹി ദുരാത്മനാമ് || 1.52 ||
ദുര്ജനഃ പരിഹര്തവ്യോ
വിദ്യയാஉലകൃതോஉപി സന് |
മണിനാ ഭൂഷിതഃ സര്പഃ
കിമ് അസൗ ന ഭയങ്കരഃ || 1.53 ||
ജാഡ്യം ഹ്രീമതി ഗണ്യതേ വ്രതരുചൗ ദമ്ഭഃ ശുചൗ കൈതവം
ശൂരേ നിര്ഘൃണതാ മുനൗ വിമതിതാ ദൈന്യം പ്രിയാലാപിനി |
തേജസ്വിന്യവലിപ്തതാ മുഖരതാ വക്തര്യശക്തിഃ സ്ഥിരേ
തത്കോ നാമ ഗുണോ ഭവേത്സ ഗുണിനാം യോ ദുര്ജനൈര്നാങ്കിതഃ || 1.54 ||
ലോഭശ്ചേദഗുണേന കിം പിശുനതാ യദ്യസ്തി കിം പാതകൈഃ
സത്യം ചേത്തപസാ ച കിം ശുചി മനോ യദ്യസ്തി തീര്ഥേന കിമ് |
സൗജന്യം യദി കിം ഗുണൈഃ സുമഹിമാ യദ്യസ്തി കിം മണ്ഡനൈഃ
സദ്വിദ്യാ യദി കിം ധനൈരപയശോ യദ്യസ്തി കിം മൃത്യുനാ || 1.55 ||
ശശീ ദിവസധൂസരോ ഗലിതയൗവനാ കാമിനീ
സരോ വിഗതവാരിജം മുഖമ് അനക്ഷരം സ്വാകൃതേഃ |
പ്രഭുര്ധനപരായണഃ സതതദുര്ഗതഃ സജ്ജനോ
നൃപാങ്ഗണഗതഃ ഖലോ മനസി സപ്ത ശല്യാനി മേ || 1.56 ||
ന കശ്ചിച്ചണ്ഡകോപാനാമ്
ആത്മീയോ നാമ ഭൂഭുജാമ് |
ഹോതാരമ് അപി ജുഹ്വാനം
സ്പൃഷ്ടോ വഹതി പാവകഃ || 1.57 ||
മൗനോഉമ്‌ഊകഃ പ്രവചനപടുര്ബാടുലോ ജല്പകോ വാ
ധൃഷ്ടഃ പാര്ശ്വേ വസതി ച സദാ ദൂരതശ്ചാപ്രഗല്ഭഃ |
ക്ഷാന്ത്യാ ഭീരുര്യദി ന സഹതേ പ്രായശോ നാഭിജാതഃ
സേവാധര്മഃ പരമഗഹനോ യോഗിനാമ് അപ്യഗമ്യഃ || 1.58 ||
ഉദ്ഭാസിതാഖിലഖലസ്യ വിശൃങ്ഖലസ്യ
പ്രാഗ്ജാതവിസ്തൃതനിജാധമകര്മവൃത്തേഃ |
ദൈവാദവാപ്തവിഭവസ്യ ഗുണദ്വിഷോஉസ്യ
നീചസ്യ ഗോചരഗതൈഃ സുഖമ് ആപ്യതേ || 1.59 ||
ആരമ്ഭഗുര്വീ ക്ഷയിണീ ക്രമേണ
ലഘ്വീ പുരാ വൃദ്ധിമതീ ച പശ്ചാത് |
ദിനസ്യ പൂര്വാര്ധപരാര്ധഭിന്നാ
ഛായേവ മൈത്രീ ഖലസജ്ജനാനാമ് || 1.60 ||
മൃഗമീനസജ്ജനാനാം തൃണജലസന്തോഷവിഹിതവൃത്തീനാമ് |
ലുബ്ധകധീവരപിശുനാ നിഷ്കാരണവൈരിണോ ജഗതി || 1.61 ||
വാഞ്ഛാ സജ്ജനസങ്ഗമേ പരഗുണേ പ്രീതിര്ഗുരൗ നമ്രതാ
വിദ്യായാം വ്യസനം സ്വയോഷിതി രതിര്ലോകാപവാദാദ്ഭയമ് |
ഭക്തിഃ ശൂലിനി ശക്തിരാത്മദമനേ സംസര്ഗമുക്തിഃ ഖലേ
യേഷ്വേതേ നിവസന്തി നിര്മലഗുണാസ്തേഭ്യോ നരേഭ്യോ നമഃ || 1.62 ||
വിപദി ധൈര്യമ് അഥാഭ്യുദയേ ക്ഷമാ
സദസി വാക്യപടുതാ യുധി വിക്രമഃ |
യശസി ചാഭിരുചിര്വ്യസനം ശ്രുതൗ
പ്രകൃതിസിദ്ധമ് ഇദം ഹി മഹാത്മനാമ് || 1.63 ||
പ്രദാനം പ്രച്ഛന്നം ഗൃഹമ് ഉപഗതേ സമ്ഭ്രമവിധിഃ
പ്രിയം കൃത്വാ മൗനം സദസി കഥനം ചാപ്യുപകൃതേഃ |
അനുത്സേകോ ലക്ഷ്മ്യാമ് അനഭിഭവഗന്ധാഃ പരകഥാഃ
സതാം കേനോദ്ദിഷ്ടം വിഷമമ് അസിധാരാവ്രതമ് ഇദമ് || 1.64 ||
കരേ ശ്ലാഘ്യസ്ത്യാഗഃ ശിരസി ഗുരുപാദപ്രണയിതാ
മുഖേ സത്യാ വാണീ വിജയി ഭുജയോര്വീര്യമ് അതുലമ് |
ഹൃദി സ്വച്ഛാ വൃത്തിഃ ശ്രുതിമ് അധിഗതം ച ശ്രവണയോര്
വിനാപ്യൈശ്വര്യേണ പ്രകൃതിമഹതാം മണ്ഡനമ് ഇദമ് || 1.65 ||
സമ്പത്സു മഹതാം ചിത്തം
ഭവത്യുത്പലകോഉമ്‌അലമ് |ആപത്സു ച മഹാശൈലശിലാ
സങ്ഘാതകര്കശമ് || 1.66 ||
സന്തപ്തായസി സംസ്ഥിതസ്യ പയസോ നാമാപി ന ജ്ഞായതേ
മുക്താകാരതയാ തദേവ നലിനീപത്രസ്ഥിതം രാജതേ |
സ്വാത്യാം സാഗരശുക്തിമധ്യപതിതം തന്മൗക്തികം ജായതേ
പ്രായേണാധമമധ്യമോത്തമഗുണഃ സംസര്ഗതോ ജായതേ || 1.67 ||
പ്രീണാതി യഃ സുചരിതൈഃ പിതരം സ പുത്രോ
യദ്ഭര്തുരേവ ഹിതമ് ഇച്ഛതി തത്കലത്രമ് |
തന്മിത്രമ് ആപദി സുഖേ ച സമക്രിയം യദ്
ഏതത്ത്രയം ജഗതി പുണ്യകൃതോ ലഭന്തേ || 1.68 ||
ഏകോ ദേവഃ കേശവോ വാ ശിവോ വാ
ഹ്യേകം മിത്രം ഭൂപതിര്വാ യതിര്വാ |
ഏകോ വാസഃ പത്തനേ വാ വനേ വാ
ഹ്യേകാ ഭാര്യാ സുന്ദരീ വാ ദരീ വാ || 1.69 ||
നമ്രത്വേനോന്നമന്തഃ പരഗുണകഥനൈഃ സ്വാന്ഗുണാന്ഖ്യാപയന്തഃ
സ്വാര്ഥാന്സമ്പാദയന്തോ വിതതപൃഥുതരാരമ്ഭയത്നാഃ പരാര്ഥേ |
ക്ഷാന്ത്യൈവാക്ഷേപരുക്ഷാക്ഷരമുഖരമുഖാന്ദുര്ജനാന്ദൂഷയന്തഃ
സന്തഃ സാശ്ചര്യചര്യാ ജഗതി ബഹുമതാഃ കസ്യ നാഭ്യര്ചനീയാഃ || 1.70 ||
ഭവന്തി നമ്രാസ്തരവഃ ഫലോദ്ഗമൈര്
നവാമ്ബുഭിര്ദൂരാവലമ്ബിനോ ഘനാഃ |
അനുദ്ധതാഃ സത്പുരുഷാഃ സമൃദ്ധിഭിഃ
സ്വഭാവ ഏഷ പരോപകാരിണാമ് || 1.71 ||
ശ്രോത്രം ശ്രുതേനൈവ ന കുണ്ഡലേന
ദാനേന പാണിര്ന തു കങ്കണേന |
വിഭാതി കായഃ കരുണപരാണാം
പരോപകാരൈര്ന തു ചന്ദനേന || 1.72 ||
പാപാന്നിവാരയതി യോജയതേ ഹിതായ
ഗുഹ്യം നിഗൂഹതി ഗുണാന്പ്രകടീകരോതി |
ആപദ്ഗതം ച ന ജഹാതി ദദാതി കാലേ
സന്മിത്രലക്ഷണമ് ഇദം പ്രവദന്തി സന്തഃ || 1.73 ||
പദ്മാകരം ദിനകരോ വികചീകരോതി
ചമ്ദ്ര്പ്വോലാസയതി കൈരവചക്രവാലമ് |
നാഭ്യര്ഥിതോ ജലധരോஉപി ജലം ദദാതി
സന്തഃ സ്വയം പരഹിതേ വിഹിതാഭിയോഗാഃ || 1.74 ||
ഏകേ സത്പുരുഷാഃ പരാര്ഥഘടകാഃ സ്വാര്ഥം പരിത്യജന്തി യേ
സാമാന്യാസ്തു പരാര്ഥമ് ഉദ്യമഭൃതഃ സ്വാര്ഥാവിരോധേന യേ |
തേஉമീ മാനുഷരാക്ഷസാഃ പരഹിതം സ്വാര്ഥായ നിഘ്നന്തി യേ
യേ തു ഘ്നന്തി നിരര്ഥകം പരഹിതം തേ കേ ന ജാനീമഹേ || 1.75 ||
ക്ഷീരേണാത്മഗതോദകായ ഹി ഗുണാ ദത്താ പുരാ തേஉഖിലാ
ക്ഷീരോത്താപമ് അവേക്ഷ്യ തേന പയസാ സ്വാത്മാ കൃശാനൗ ഹുതഃ |
ഗന്തും പാവകമ് ഉന്മനസ്തദഭവദ്ദൃഷ്ട്വാ തു മിത്രാപദം
യുക്തം തേന ജലേന ശാമ്യതി സതാം മൈത്രീ പുനസ്ത്വീദൃശീ || 1.76 ||
ഇതഃ സ്വപിതി കേശവഃ കുലമ് ഇതസ്തദീയദ്വിഷാമ്
ഇതശ്ച ശരണാര്ഥിനാം ശിഖരിണാം ഗണാഃ ശേരതേ |
ഇതോஉപി ബഡവാനലഃ സഹ സമസ്തസംവര്തകൈ‌ഋ
അഹോ വിതതമ് ഊര്ജിതം ഭരസഹം സിന്ധോര്വപുഃ || 1.77 ||
തൃഷ്ണാം ഛിന്ധി ഭജ ക്ഷമാം ജഹി മദം പാപേ രതിം മാ കൃഥാഃ
സത്യം ബ്രൂഹ്യനുയാഹി സാധുപദവീം സേവസ്വ വിദ്വജ്ജനമ് |
മാന്യാന്മാനയ വിദ്വിഷോஉപ്യനുനയ പ്രഖ്യാപയ പ്രശ്രയം
കീര്തിം പാലയ ദുഃഖിതേ കുരു ദയാമ് ഏതത്സതാം ചേഷ്ടിതമ് || 1.78 ||
മനസി വചസി കായേ പുണ്യപീയൂഷപൂര്ണാസ്
ത്രിഭുവനമ് ഉപകാരശ്രേണിഭിഃ പ്രീണയന്തഃ |
പരഗുണപരമാണൂന്പര്വതീകൃത്യ നിത്യം
നിജഹൃദി വികസന്തഃ സന്ത സന്തഃ കിയന്തഃ || 1.79 ||
കിം തേന ഹേമഗിരിണാ രജതാദ്രിണാ വാ
യത്രാശ്രിതാശ്ച തരവസ്തരവസ്ത ഏവ |
മന്യാമഹേ മലയമ് ഏവ യദ്‌ആശ്രയേണ
കങ്കോലനിമ്ബകടുജാ അപി ചന്ദനാഃ സ്യുഃ || 1.80 ||
രത്നൈര്മഹാര്ഹൈസ്തുതുഷുര്ന ദേവാ
ന ഭേജിരേ ഭീമവിഷേണ ഭീതിമ് |
സുധാം വിനാ ന പരയുര്വിരാമം
ന നിശ്ചിതാര്ഥാദ്വിരമന്തി ധീരാഃ || 1.81 ||
ക്വചിത്പൃഥ്വീശയ്യഃ ക്വചിദപി ച പരങ്കശയനഃ
ക്വചിച്ഛാകാഹാരഃ ക്വചിദപി ച ശാല്യോദനരുചിഃ |
ക്വചിത്കന്ഥാധാരീ ക്വചിദപി ച ദിവ്യാമ്ബരധരോ
മനസ്വീ കാര്യാര്ഥീ ന ഗണയതി ദുഃഖം ന ച സുഖമ് || 1.82 ||
ഐശ്വര്യസ്യ വിഭൂഷണം സുജനതാ ശൗര്യസ്യ വാക്സംയമോ
ജ്ഞാനസ്യോപശമഃ ശ്രുതസ്യ വിനയോ വിത്തസ്യ പാത്രേ വ്യയഃ |
അക്രോധസ്തപസഃ ക്ഷമാ പ്രഭവിതുര്ധര്മസ്യ നിര്വാജതാ
സര്വേഷാമ് അപി സര്വകാരണമ് ഇദം ശീലം പരം ഭൂഷണമ് || 1.83 ||
നിന്ദന്തു നീതിനിപുണാ യദി വാ സ്തുവന്തു
ലക്ഷ്മീഃ സമാവിശതു ഗച്ഛതു വാ യഥേഷ്ഠമ് |
അദ്യൈവ വാ മരണമ് അസ്തു യുഗാന്തരേ വാ
ന്യായ്യാത്പഥഃ പ്രവിചലന്തി പദം ന ധീരാഃ || 1.84 ||
ഭഗ്നാശസ്യ കരണ്ഡപിണ്ഡിതതനോര്മ്ലാനേന്ദ്രിയസ്യ ക്ഷുധാ
കൃത്വാഖുര്വിവരം സ്വയം നിപതിതോ നക്തം മുഖേ ഭോഗിനഃ |
തൃപ്തസ്തത്പിശിതേന സത്വരമ് അസൗ തേനൈവ യാതഃ യഥാ
ലോകാഃ പശ്യത ദൈവമ് ഏവ ഹി നൃണാം വൃദ്ധൗ ക്ഷയേ കാരണമ് || 1.85 ||
ആലസ്യം ഹി മനുഷ്യാണാം
ശരീരസ്ഥോ മഹാന്രിപുഃ |
നാസ്ത്യുദ്യമസമോ ബന്ധുഃ
കുര്വാണോ നാവസീദതി || 1.86 ||
ഛിന്നോஉപി രോഹതി തര്ക്ഷീണോஉപ്യുപചീയതേ പുനശ്ചന്ദ്രഃ |
ഇതി വിമൃശന്തഃ സന്തഃ സന്തപ്യന്തേ ന ദുഃഖേഷു || 1.87 ||
നേതാ യസ്യ ബൃഹസ്പതിഃ പ്രഹരണം വജ്രം സുരാഃ സൈനികാഃ
സ്വര്ഗോ ദുര്ഗമ് അനുഗ്രഹഃ കില ഹരേരൈരാവതോ വാരണഃ |
ഇത്യൈശ്വര്യബലാന്വിതോஉപി ബലഭിദ്ഭഗ്നഃ പരൈഃ സങ്ഗരേ
തദ്വ്യക്തം നനു ദൈവമ് ഏവ ശരണം ധിഗ്ധിഗ്വൃഥാ പൗരുഷമ് || 1.88 ||
കര്മായത്തം ഫലം പുംസാം
ബുദ്ധിഃ കര്മാനുസാരിണീ |
തഥാപി സുധിയാ ഭാവ്യം
സുവിചാര്യൈവ കുര്വതാ || 1.89 ||
ഖല്വാതോ ദിവസേശ്വരസ്യ കിരണൈഃ സന്താഡിതോ മസ്തകേ
വാഞ്ഛന്ദേശമ് അനാതപം വിധിവശാത്താലസ്യ മൂലം ഗതഃ |
തത്രാപ്യസ്യ മഹാഫലേന പതതാ ഭഗ്നം സശബ്ദം ശിരഃ
പ്രായോ ഗച്ഛതി യത്ര ഭാഗ്യരഹിതസ്തത്രൈവ യാന്ത്യാപദഃ || 1.90 ||
രവിനിശാകരയോര്ഗ്രഹപീഡനം
ഗജഭുജങ്ഗമയോരപി ബന്ധനമ് |
മതിമതാം ച വിലോക്യ ദരിദ്രതാം
വിധിരഹോ ബലവാനിതി മേ മതിഃ || 1.91 ||
സൃജതി താവദശേഷഗുണകരം
പുരുഷരത്നമ് അലങ്കരണം ഭുവഃ |
തദപി തത്ക്ഷണഭങ്ഗി കരോതി
ചേദഹഹ കഷ്ടമ് അപണ്ഡിതതാ വിധേഃ || 1.92 ||
പത്രം നൈവ യദാ കരീരവിടപേ ദോഷോ വസന്തസ്യ കിമ്
നോലൂകോஉപ്യവ‌ഓകതേ യദി ദിവാ സൂര്യസ്യ കിം ദൂഷണമ് |
ധാരാ നൈവ പതന്തി ചാതകമുഖേ മേഘസ്യ കിം ദൂഷണമ്
യത്പൂര്വം വിധിനാ ലലാടലിഖിതം തന്മാര്ജിതും കഃ ക്ഷമഃ || 1.93 ||
നമസ്യാമോ ദേവാന്നനു ഹതവിധേസ്തേஉപി വശഗാ
വിധിര്വന്ദ്യഃ സോஉപി പ്രതിനിയതകര്മൈകഫലദഃ |
ഫലം കര്മായത്തം യദി കിമ് അമരൈഃ കിം ച വിധിനാ
നമസ്തത്കര്മഭ്യോ വിധിരപി ന യേഭ്യഃ പ്രഭവതി || 1.94 ||
ബ്രഹ്മാ യേന കുലാലവന്നിയമിതോ ബ്രഹ്മാഡഭാണ്ഡോദരേ
വിഷ്ണുര്യേന ദശാവതാരഗഹനേ ക്ഷിപ്തോ മഹാസങ്കടേ |
രുദ്രോ യേന കപാലപാണിപുടകേ ഭിക്ഷാടനം കാരിതഃ
സൂര്യോ ഭ്രാമ്യതി നിത്യമ് ഏവ ഗഗനേ തസ്മൈ നമഃ കര്മണേ || 1.95 ||
നൈവാകൃതിഃ ഫലതി നൈവാ കുലം ന ശീലം
വിദ്യാപി നൈവ ന ച യത്നകൃതാപി സേവാ |
ഭാഗ്യാനി പൂര്വതപസാ ഖലു സഞ്ചിതാനി
കാലേ ഫലന്തി പുരുഷസ്യ യഥൈവ വൃക്ഷാഃ || 1.96 ||
വനേ രണേ ശത്രുജലാഗ്നിമധ്യേ
മഹാര്ണവേ പര്വതമസ്തകേ വാ |
സുപ്തം പ്രമത്തം വിഷമസ്ഥിതം വാ
രക്ഷന്തി പുണ്യാനി പുരാകൃതാനി || 1.97 ||
യാ സാധൂംശ്ച ഖലാന്കരോതി വിദുഷോ മൂര്ഖാന്ഹിതാന്ദ്വേഷിണഃ
പ്രത്യക്ഷം കുരുതേ പരീക്ഷമ് അമൃതം ഹാലാഹലം തത്ക്ഷണാത് |
താമ് ആരാധയ സത്ക്രിയാം ഭഗവതീം ഭോക്തും ഫലം വാഞ്ഛിതം
ഹേ സാധോ വ്യസനൈര്ഗുണേഷു വിപുലേഷ്വാസ്ഥാം വൃഥാ മാ കൃഥാഃ || 1.98 ||
ഗുണവദഗുണവദ്വാ കുര്വതാ കാര്യജാതം
പരിണതിരവധാര്യാ യത്നതഃ പണ്ഡിതേന |
അതിരഭസകൃതാനാം കര്മണാമ് ആവിപത്തേര്
ഭവതി ഹൃദയദാഹീ ശല്യതുല്യോ വിപാകഃ || 1.99 ||
സ്ഥാല്യാം വൈദൂര്യമയ്യാം പചതി തിലകണാംശ്ചന്ദനൈരിന്ധനൗഘൈഃ
സൗവര്ണൈര്ലാങ്ഗലാഗ്രൈര്വിലിഖതി വസുധാമ് അര്കമൂലസ്യ ഹേതോഃ |
കൃത്വാ കര്പൂരഖണ്ഡാന്വൃത്തിമ് ഇഹ കുരുതേ കോദ്രവാണാം സമന്താത്
പ്രാപ്യേമാം കര്മ്ഭൂമിം ന ചരതി മനുജോ യസ്തോപ മന്ദഭാഗ്യഃ || 1.100 ||
മജ്ജത്വമ്ഭസി യാതു മേരുശിഖരം ശത്രും ജയത്വാഹവേ
വാണിജ്യം കൃഷിസേവനേ ച സകലാ വിദ്യാഃ കലാഃ ശിക്ഷതാമ് |
ആകാശം വിപുലം പ്രയാതു ഖഗവത്കൃത്വാ പ്രയത്നം പരം
നാഭാവ്യം ഭവതീഹ കര്മവശതോ ഭാവ്യസ്യ നാശഃ കുതഃ || 1.101 ||
ഭീമം വനം ഭവതി തസ്യ പുരം പ്രധാനം
സര്വോ ജനഃ സ്വജനതാമ് ഉപയാതി തസ്യ |
കൃത്സ്നാ ച ഭൂര്ഭവതി സന്നിധിരത്നപൂര്ണാ
യസ്യാസ്തി പൂര്വസുകൃതം വിപുലം നരസ്യ || 1.102 ||
കോ ലാഭോ ഗുണിസങ്ഗമഃ കിമ് അസുഖം പ്രാജ്ഞേതരൈഃ സങ്ഗതിഃ
കാ ഹാനിഃ സമയച്യുതിര്നിപുണതാ കാ ധര്മതത്ത്വേ രതിഃ |
കഃ ശൂരോ വിജിതേന്ദ്രിയഃ പ്രിയതമാ കാஉനുവ്രതാ കിം ധനം
വിദ്യാ കിം സുഖമ് അപ്രവാസഗമനം രാജ്യം കിമ് ആജ്ഞാഫലമ് || 1.103 ||
അപ്രിയവചനദരിദ്രൈഃ പ്രിയവചനധനാഢ്യൈഃ സ്വദാരപരിതുഷ്ടൈഃ |
പരപരിവാദനിവൃത്തൈഃ ക്വചിത്ക്വചിന്മണ്ഡിതാ വസുധാ || 1.104 ||
കദര്ഥിതസ്യാപി ഹി ധൈര്യവൃത്തേര്
ന ശക്യതേ ധൈര്യഗുണഃ പ്രമാര്ഷ്ടുമ് |
അധോഉമ്‌ഉഖസ്യാപി കൃതസ്യ വഹ്നേര്
നാധഃ ശിഖാ യാതി കദാചിദേവ || 1.105 ||
കാന്താകടാക്ഷവിശിഖാ ന ലുനന്തി യസ്യ
ചിത്തം ന നിര്ദഹതി കിപകൃശാനുതാപഃ |
കര്ഷന്തി ഭൂരിവിഷയാശ്ച ന ലോഭപാശൈര്
ലോകത്രയം ജയതി കൃത്സ്നമ് ഇദം സ ധീരഃ || 1.106 ||
ഏകേനാപി ഹി ശൂരേണ
പാദാക്രാന്തം മഹീതലമ് |
ക്രിയതേ ഭാസ്കരേണൈവ
സ്ഫാരസ്ഫുരിതതേജസാ || 1.107 ||
വഹ്നിസ്തസ്യ ജലായതേ ജലനിധിഃ കുല്യായതേ തത്ക്ഷണാന്
മേരുഃ സ്വല്പശിലായതേ മൃഗപതിഃ സദ്യഃ കുരങ്ഗായതേ |
വ്യാലോ മാല്യഗുണായതേ വിഷരസഃ പീയൂഷവര്ഷായതേ
യസ്യാങ്ഗേஉഖിലലോകവല്ലഭതമം ശീലം സമുന്മീലതി || 1.108 ||
ലജ്ജാഗുണൗഘജനനീം ജനനീമ് ഇവ സ്വാമ്
അത്യന്തശുദ്ധഹൃദയാമ് അനുവര്തമാനാമ് |
തേജസ്വിനഃ സുഖമ് അസൂനപി സന്ത്യജനതി
സത്യവ്രതവ്യസനിനോ ന പുനഃ പ്രതിജ്ഞാമ് || 1.109 ||