પતઞ્જલિ યોગ સૂત્રાણિ - ૧ (સમાધિ પાદ)
અથ સમાધિપાદઃ |
અથ યોગાનુશાસનમ || 1 ||
યોગશ્ચિત્તવૃત્તિ નિરોધઃ || 2 ||
તદા દ્રષ્ટુઃ સ્વરૂપેஉવસ્થાનમ || 3 ||
વૃત્તિ સારૂપ્યમિતરત્ર || 4 ||
વૃત્તયઃ પઞ્ચતસ્યઃ ક્લિષ્ટાஉક્લિષ્ટાઃ || 5 ||
પ્રમાણ વિપર્યય વિકલ્પ નિદ્રા સ્મૃતયઃ || 6 ||
પ્રત્યક્ષાનુમાનાગમાઃ પ્રમાણાનિ || 7 ||
વિપર્યયો મિથ્યાજ્ઞાનમતદ્રૂપ પ્રતિષ્ટમ || 8 ||
શબ્દજ્ઞાનાનુપાતી વસ્તુશૂન્યો વિકલ્પઃ || 9 ||
અભાવ પ્રત્યયાલમ્બના વૃત્તિર્નિદ્રા || 10 ||
અનભૂત વિષયાસમ્પ્રમોષઃ સ્મૃતિઃ || 11 ||
અભ્યાસ વૈરાગ્યાભ્યાં તન્નિરોધઃ || 12 ||
તત્ર સ્થિતૌ યત્નોஉભ્યાસઃ || 13 ||
સ તુ દીર્ઘકાલ નૈરન્તર્ય સક્તારાસેવિતો દૃઢભૂમિઃ || 14 ||
દૃષ્ટાનુશ્રવિક વિષય વિતૃષ્ણસ્ય વશીકારસઞ્જ્ઞા વૈરાગ્યમ || 15 ||
તત્પરં પુરુષખ્યાતે-ર્ગુણવૈતૃષ્ણામ || 16 ||
વિતર્ક વિચારાનન્દાસ્મિતારૂપાનુગમાત સમ્પ્રજ્ઞાતઃ || 17 ||
વિરામપ્રત્યયાભ્યાસપૂર્વઃ સંસ્કારશેષોஉનયઃ || 18 ||
ભવપ્રત્યયો વિદેહપ્રકૃતિલયાનામ || 19 ||
શ્રદ્ધા વીર્ય સ્મૃતિ સમાધિપ્રજ્ઞા પૂર્વકઃ ઇતરેષામ || 20 ||
તીવ્રસંવેગાનામાસન્નઃ || 21 ||
મૃદુમધ્યાધિમાત્રત્વાત્તતોஉપિ વિશેષઃ || 22 ||
ઈશ્વરપ્રણિધાનાદ્વા || 23 ||
ક્લેશ કર્મ વિપાકાશયૈરપરામૃષ્ટઃ પુરુષવિશેષ ઈશ્વરઃ || 24 ||
તત્ર નિરતિશયં સર્વજ્ઞવીજમ || 25 ||
સ એષઃ પૂર્વેષામપિ ગુરુઃ કાલેનાનવચ્છેદાત || 26 ||
તસ્ય વાચકઃ પ્રણવઃ || 27 ||
તજ્જપસ્તદર્થભાવનમ || 28 ||
તતઃ પ્રત્યક્ચેતનાધિગમોஉપ્યન્તરાયાભાવશ્ચ || 29 ||
વ્યાધિ સ્ત્યાન સંશય પ્રમાદાલસ્યાવિરતિ ભ્રાન્તિ
દર્શનાલબ્ધૂમિકત્વાનવસ્થિતત્વાનિ ચિત્તવિક્ષેપસ્તેஉન્તરાયાઃ || 30 ||
દુઃખ દૌર્મ્મનરસ્યાઙ્ગમેજયત્વ શ્વાસપ્રશ્વાસા વિક્ષેપસહભુવઃ || 31 ||
તત્પ્રતિષેધાર્થમેકતત્ત્વાભ્યાસઃ || 32 ||
મૈત્રી કરુણા મુદિતોપેક્ષાણાં સુખ દુઃખા પુણ્યાપુણ્ય વિષયાણામ-ભાવનાતશ્ચિત્તપ્રસાદનમ || 33 ||
પ્રચ્છર્દૃન વિધારણાભ્યાં વા પ્રણસ્ય || 34 ||
વિષયવતી વા પ્રવૃત્તિરૂત્પન્ના મનસઃ સ્થિતિ નિબન્ધની || 35 ||
વિશોકા વા જ્યોતિષ્મતી || 36 ||
વીતરાગ વિષયં વા ચિત્તમ || 37 ||
સ્વપ્ન નિદ્રા જ્ઞાનાલમ્બનં વા || 38 ||
યથાભિમતધ્યાનાદ્વા || 39 ||
પરમાણુ પરમ મહત્ત્વાન્તોஉસ્ય વશીકારઃ || 40 ||
ક્ષીણવૃત્તેરભિજાતસ્યેવ મણેર્ગ્રહીતૃર્ગયણ ગ્રાહ્યેષુ તત્સ્થ તદઞ્જનતા સમાપત્તિઃ || 41 ||
તત્ર શબ્દાર્થ જ્ઞાન વિકલ્પૈઃ સઙ્કીર્ણા સવિતર્કા સમાપત્તિઃ || 42 ||
સ્મૃતિ પરિશુદ્ધૌ સ્વરૂપ શૂન્યેવાર્થ માત્રાનિર્ભાસા નિર્વિતર્કા || 43 ||
એતયૈવ સવિચારા નિર્વિચાર ચ સૂક્ષ્મવિષયા વ્યારખ્યાતા || 44 ||
સૂક્ષ્મ વિષયત્વં ચાલિઙ્ગપર્યવસાનમ || 45 ||
તા એવ સવીજઃ સમાધિઃ || 46 ||
નિર્વિચાર વૈશારાધ્યેஉધ્યાત્મપ્રસાદઃ || 47 ||
ઋતમ્ભરા તત્ર પ્રજ્ઞા || 48 ||
શ્રુતાનુમાન પ્રજ્ઞાભ્યામન્યવિષયા વિશેષાર્થત્વાત || 49 ||
તજ્જઃ સંસ્કારોஉન્યસંસ્કાર પ્રતિબન્ધી || 50 ||
તસ્યાપિ નિરોધે સર્વનિરોધાન્નિર્વાજસ્સમાધિઃ || 51 ||
ઇતિ પાતઞ્જલયોગદર્શને સમાધિપાદો નામ પ્રથમઃ પાદઃ |